|
|
 |
|
 |
Elektronsko izdanje
Zajednički poduhvat TIA Janus i Ars Libri
Ars libri i Kremen
Beograd
2001
Biblioteka Lavirint
Knjiga 10
Psihologija o paleoetnopsihologija su sasvim novi pojmovi jer se tek odnedavno postavlja pitanje da li je mogućno sa naučnog stanovišta govoriti o psihologiji davno iščezlih populacija (paleopsihologija) ili psihologiji danas živih naroda, ali u ranijim razdobljima njihove istorije (paleoetnopsihologija).
Čini se da je odgovor afirmativan, pogotovo kad je u pitanju paleoetnopsihologija, jer je istorija dala već vredne rezultate kad je u pitanju rekonstrukcija psihologije pojedinih evropskih naroda u njihovoj ili daljoj prošlosti. Pokušaji paleopsiholoških istraživanja za razdoblja starija od ranog srednjeg veka nisu, međutim, brojna, a postignuti rezultati najčešće podležu sumnji. Istorija ima prednost nad arheologijom jer raspolaže velikim brojem pouzdanih dokumenata, na prvom mestu najrazličitijim vrstama pisanih iskaza. Ali iako je sve to uskraćeno arheologiji, ona ima za predmet svojih istraživanja sve ljudske rukotvorine koje nastaju bez namere da nešto tumače ili da o nečemu svedoče. Arheološki nalazi su autentični otisci svakodnevne duhovnosti kako najranijeg čovečanstva, tako i tvoraca iščezlih civilizacija. Dok istorija najčešće ima uvid u duhovnost značajnih pojedinaca, arheologija raspolaže pretežno dokumentima koji razotkrivaju kolektivna raspoloženja. S druge strane, naša razmatranja o psihologiji naroda koji su nam bliski ili čiju istoriju dobro poznajemo, i sa kojom smo na ovaj ili onaj način povezani, ne mogu biti sasvim objektivna. Arheologija, međutim, ima pred sobom spomenike bezimenih ili davno nestalih naroda, te iz tih razloga može nepristrasno da sudi o psihologiji njihovih tvoraca.
Gde nastaje problem? Svakako u osnovnom, metodološkom pristupu, u pitanju da li je dozvoljeno da samo na osnovu sačuvanih rukotvorina sudimo o psihologiji ranog čovečanstva, i to kad smo svesni da su naša znanja o fizičkoj i psihičkoj evoluciji čoveka još veoma ograničena. Ovom prilikom ću pokušati da sasvim sažeto izložim neke zakonitosti koje se na osnovu arheološke građe mogu uočiti u psihologiji pojedinih iščezlih populacija, odnosno etničkih grupa.
Arheolozi su skloni da svaku praistorijsku kulturu posmatraju prvenstveno kao adaptaciju određene populacije na njeno prirodno okruženje. To znači da istorija svake kulture i svake etničke zajednice otpočinje određenjem prema okolini, počev od najelementarnijeg doživljaja i životnog prostora, od orijentacije u njemu pa do definisanja odnosa prema celom vidljivom i umišljenom svetu. I odmah pri tim prvim koracima nude se razni izbori, tj. postoje najraznovrsnije mogućnosti adaptacije. To znači da se odmah voljno bira put, odnosno zauzima određeni psihološki stav koji obezbeđuje jednoj populaciji da najcelishodnije dođe do ciljeva koje je sebi postavila. Uočava se da ima veliki broj zajednica koje se pri tom ponašaju krajnje kolebljivo, čije se psihičke energije usmeravaju u raznim pravcima i pri tom troše i razlivaju, i čije se namere iz tih razloga na osnovu onoga što ostvaruju ne mogu ni naslutiti, te otuda do rekonstrukcije njihove psihologije arheologija i ne može dići. Svaka zajednica, međutim, koja stvara kulturu određene fizionomije već od početka postavlja sebi sasvim određene ciljeve i sve do kraja svog postojanja ostaje njima privržena. Svaka takva zajednica može se posmatrati kao određena etnička celina koja ima svoj jezik, svoja religijska shvatanja, svoj moral itd. Tek rukotvorine članova takve jedne zajednice mogu se posmatrati kao autentični otisci njihove duhovnosti, tj. njihova se psihologija ispoljava u izboru mesta za stanovanje, u izgledu staništa, načinu sahranjivanja pokojnika, izboru ukrasa, likovnom stvaralaštvu – jednom reči, u svim vidovima kulture. Pred nama je u tom slučaju mnogoznačna, rečita građa na osnovu koje se mogu obaviti paleopsihološke rekonstrukcije.
Šta se uočava posmatranjem praistorijskih kultura iz bilo kojeg dela sveta? Uvek se primećuje da jedna kultura za sve vreme svog postojanja (životni vek većine praistorijskih kultura kreće se između dvanaest i pet stoleća) čuva svoju fizionomiju, koju mi možemo očitavati kao njenu osnovnu psihološku orijentaciju. Međutim, tokom svog životnog veka svaka kultura se u većoj ili manjoj meri ipak menja, što opet znači da se menja i njena duhovnost, da se osnovni psihološki stav njenih tvoraca priklanja ka nekoj od ostalih mogućih psiholoških orijentacija. Iz toga se može zaključiti da nijedan narod ne ostaje tokom celokupnog svog bivstvovanja u okvirima ponašanja karakterističnog za jedan psihološki tip, ili, tačnije, vreme je faktor koji njegove osnovne psihološke karakteristike, ipak donekle menja. Čak postoji određena zakonitost u psihološkoj orijentaciji svih praistorijskih populacija, a u zavisnosti od osnovnih etapa njihovog bitisanja. Pokušaću to da ilustrujem sa nekoliko primera. Uočeno je da gotovo sve praistorijske kulture u svojoj mladosti neguju pravolinijski ukras, koji se slobodno raspoređuje na površini vaze ili bilo kojeg drugog predmeta. U vreme pune zrelosti, u razdoblju svog apogeja, u svakoj se kulturi taj pravolinijski ukras kombinuje sa krivolinijskim, najčešće sa spiralama i slobodnim arabeskama, da bi se u poznim fazama sve više umrtvljivao smeštanjem u određene okvire ili svođenjem na strogo geometrijski ukras. Paralelno se u arhitekturi i skulpturi ide od isticanja dubine i trodimenzionalnosti ka isticanju plošnosti. S druge strane, na planu sahranjivanja, u ranim fazama pokojnici se polažu u zemlju najčešće u embrionalnom položaju, kasnije opruženi na leđa, da bi najzad običaj spaljivanja mrtvih bio opšte prihvaćen. Sve te pojave mogu se uprošćeno interpretirati promenama u kolektivnoj psihologiji, i to od izrazito ekstrovertnog stava, na početku, ka izrazito introvertnom stavu u trenucima gašenja jedne kulture, odnosno izumiranja jedne populacije. Ali u toj opštoj psihološkoj dinamici dolaze do izražaja brojne nijanse koje daju osobene karakteristike svakoj kulturi i svakom narodu. Jer, primera radi, nije isto da li se posle spaljivanja ostaci pokojnika ostavljaju na lomači ili se brižno izdvajaju od gara i pepela da bi se položili u urnu, kao što nije isto da li se ta urna zatim stavlja u nadzemnu grobnicu ili se polaže u zemlju. Upravo preko tih tananih razlika sagledavaju se psihološke različitosti iščezlih etničkih grupa. Samo njihovim valjanim tumačenjima mogućno je i uspostaviti paleopsihologiju, odnosno paleoetnopsihologiju kao posebno naučnu disciplinu.
// Projekat Rastko /
Arheologija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]
