Joanna Szadura

Komunikat po międzynarodowej konferencji pt. „Teoria językowego obrazu świata i metody jego rekonstrukcji. Problem eksplikacji wartości”

Międzynarodowa konferencja naukowa poświęcona zagadnieniom językowego obrazu świata oraz problemowi eksplikacji wartości, połączona ze spotkaniem warsztatowym (EUROJOS-VII), odbyła się w dniach 24-27 czerwca 2013 roku w Puławach. Organizatorami były dwa instytuty: Instytut Slawistyki PAN oraz Instytut Filologii Polskiej UMCS. Sesja była finansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (grant NPRH
nr 0132/NPRH2/H12/81/2012) oraz ze środków Instytutu Filologii Polskiej UMCS, natomiast spotkanie warsztatowe ze środków MNiSW w ramach grantu NPRH.

Konferencja rozpoczęła się 24 czerwca 2013 roku sesją poświęconą problemom ogólnym, związanym z metodologią badań językowo-kulturowego obrazu świata Słowian i ich sąsiadów. Przedstawiono 3 referaty wprowadzające: Przemysław Łozowski (IFA UMCS, Lublin) mówił o kontrowersjach wokół zagadnienia JOS; Anna Pajdzińska (IFP UMCS, Lublin) przybliżyła problem znaczenia leksemu i sposobów jego definiowania, zaś Nina Gryshkova (Łuck/Lublin) zajęła się kwestią konceptu w językoznawstwie – w relacji do stereotypu, pojęcia i znaczenia.

W kolejności odbyło się otwarte posiedzenie Sekcji Etnolingwistycznej Komitetu Językoznawstwa PAN oraz Komisji Etnolingwistycznej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, które poprowadził przewodniczący obydwu gremiów – Jerzy Bartmiński (IS PAN, Warszawa / IFP UMCS, Lublin). Przewodniczący mówił program kolejnego posiedzenia komisji, jakie zaplanowano podczas XV Międzynarodowego Kongresu Slawistów w Mińsku (20-27 sierpnia 2013). Zaprezentował również 25. numer „Etnolingwistyki”, gdzie opublikowano teksty zgłoszone przez komisję w programie kongresu w ramach bloku tematycznego pod nazwą „Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów”. Następnie – sekretarz KE przy MKS i SE KJ PAN – Joanna Szadura złożyła sprawozdanie z działalności KE MKS za lata 2008-2013 (druk zob. 25. numer „Etnolingwistyki”, s. 327-328). Głos zabrał również współorganizator XV Kongresu Slawistów w Mińsku – Nikołaj Antropow. Następnie, Iwona Bielińska-Gardziel (sekretarz konwersatorium; IS PAN, Warszawa) przedstawiła stan prac prowadzonych w ramach konwersatorium EUROJOS i projektu grantowego „Metody analizy JOS w kontekście badań porównawczych”, realizowanego od XII 2012 w Instytucie Slawistyki PAN. Przypomniała o deklarowanej w ramach grantu współpracy naukowców reprezentujących polskie i zagraniczne instytucje naukowe, przybliżyła zamierzenia projektu oraz harmonogram toczących się i planowanych na kolejne lata prac, zaznaczając, że w mocy pozostaje wydanie przygotowywanych opracowań w postaci pięciu osobnych zbiorów (tomiki te zostaną opublikowane w Slawistycznym Ośrodku Wydawniczym jako osobna seria wydawnicza pod naczelną redakcją Jerzego Bartmińskiego).

Kolejnego dnia, podczas sesji poświęconej problemom definiowania, Alicja Nagórko (Berlin) poruszyła kwestię dotyczącą profili znaczeniowych i zjawiska polisemii na materiale niemieckim, Halina Pelc (Lublin) mówiła o definiowaniu wartości typu DOM, RODZINA, MIŁOŚĆ w słowniku gwarowym, Dorota Pazio-Wlazłowska (Warszawa) zajęła się kwestią odautorskiego wartościowania leksyki aksjologicznej w definicjach podawanych w słownikach rosyjskich (ironiczne cudzysłowy, partykuły typu jakoby, rzekomo itp.), a Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska (Lublin) dokonała przeglądu sposobów operacjonalizacji pojęcia „profilowania” w pracach etnolingwistycznych i zaprojektowała konieczne uściślenia tego pojęcia na użytek dalszych prac badawczych. Problemów szczegółowych dotyczyły referaty Nikołaja Antropowa (Mińsk), który na przykładzie hasła „krynica” w moskiewskim tomie Slavjanskie drevnosti pokazał, że lubelski Słownik stereotypów i symboli ludowych przynosi istotnie nowe informacje o słowiańskim JOS (m.in. związki białorusko-polskie), zaś Aleksandra Niewiara (Katowice) przedstawiła propozycję badania kulturowych słów-kluczy poprzez analizę ciągów synonimicznych.

Podczas dwóch sesji (25. czerwca) referenci przedstawili analizy dowolnie wybranych pojęć obecnych w języku i kulturze wspólnot narodowych i lokalnych. Marzena Marczewska (Kielce) przedstawiła językowo-kulturowy obraz zdrowia w języku polskim; Joanna Szadura (Lublin) mówiła o Święcie i świętowaniu w polszczyźnie, Ewa Masłowska (Warszawa) o problemie GRZECHU i POKUTY w aspekcie ludowego etosu sprawiedliwości. Olga Frołowa (Moskwa) podzieliła się rozważaniami dotyczącymi zależności pomiędzy leksemami oдушевленное/неодушевленное и живое/неживое w rosyjskim obrazie świata, Ludmiła Fiodorowa (Moskwa) zaprezentowała porównanie francuskich, polskich i rosyjskich idiomów dotyczących głupca, a Stefan Gehrke (Berlin) przedstawił analizę kontrastywną polskiego i niemieckiego współczesnego dyskursu publicznego w kontekście językowego obrazu ŻYDA.

26. czerwca rozpoczęło się spotkanie warsztatowe, w ramach którego rozpatrywano problemy dotyczące ankietowania. Jerzy Bartmiński (Lublin / Warszawa) na przykładzie hasła Europa (w ASA 2010) pokazał, w jaki sposób ankietę można wykorzystać jako narzędzie rekonstrukcji językowego obrazu wartości; Margarita Żujkowa (Łuck) przedstawiła zastosowanie asocjatywnego eksperymentu jako metody badania dynamiki pojęć kulturowych; Aleksy Judin (Gent) przybliżył słuchaczom metody ilościowe i jakościowe wykorzystywane we współczesnej socjologii, psychologii i lingwistyce oraz omówił ich możliwe zastosowanie w badaniach empirycznych. Na koniec tej sesji Małgorzata Brzozowska (Lublin) przedstawiła przygotowany wspólnie z Beatą Żywicką (Przemyśl) komunikat o stanie prac nad ankietą Słownika Aksjologicznego (ASA), przeprowadzoną przez referentki w 2010 roku (w ramach kontynuacji badań prowadzonych od 1990 roku). W ożywionej dyskusji po wszystkich referatach zwracano uwagę na potrzebę uwzględniania zróżnicowania gatunkowego wypowiedzi i różnic regionalnych, podkreślano przydatność wywiadów indywidualnych i sygnalizowano wątpliwości związane z niejednoznacznością wprowadzanego w opisie stereotypów modyfikatora „prawdziwy”.

Podczas kolejnej sesji referenci prezentowali wyniki badań ankietowych przeprowadzonych dla różnych języków. Urszula Majer-Baranowska (Lublin) przedstawiła materiał uzyskany w ankietach przeprowadzonych wśród polskich studentów w 2010 i w 2012 roku odnośnie haseł Godność, cześć i honor; Piero Pasini (Wenecja) omówił znaczenie pojęcia honor we współczesnym języku włoskim; Małgorzata Brzozowska (Lublin) pokazała, w jaki sposób zmieniało się rozumienie pojęcia Praca wśród młodych Polaków w świetle ankiet ASA z lat 1990, 2000 i 2010; Dorota Cyngot (Warszawa) i Joanna Popielska-Grzybowska (Pułtusk) rozważały możliwość rekonstrukcji obrazu DOMU na podstawie danych archeologicznych (słowiańskich, egipskich); James Underhill (Rouen) poruszył problemy związane z tłumaczeniem ang. słów home i homeland, na język niemiecki (Haus, heim) i francuski (maison). Zuzanna Bułat Silva (Wrocław) pokazała portugalski DOM w świetle danych ankiety typu ASA przeprowadzonej w Lizbonie. Na koniec Joanna Popielska-Grzybowska (Pułtusk) sygnalizowała trudności, jakie wspólnie z J. B. Harperem (London) napotkali, próbując przeprowadzić ankiety na temat domU wśród studentów brytyjskich.

Podczas ostatniego dnia spotkania (27. czerwca) referenci zaprezentowali analizy wybranych konceptów (głównie pięciu wytypowanych do opracowania w ramach konwersatorium EUROJOS do badań językowego obrazu świata Słowian i ich sąsiadów): Dominika Zawadzka-Koch (Berlin) przedstawiła referat na temat kognitywnej semantyki europejskości w kontekście polsko-niemieckiej transmigracji, Walentina Kulpina (Mоskwa) mówiła o koncepcie wolności (Ńвобода) i jej atrybutach w języku rosyjskim, zaś Martyna Sońta (Wrocław) przedstawiła językowy obraz pracy, porównując słownikowe definicje hiszpańskiego leksemu trabajo.

W części podsumowującej oraz zamykającej konferencję i spotkanie warsztatowe swoimi refleksjami dotyczącymi problemów, które stały się przedmiotem zainteresowania zgromadzonych badaczy podzielił się prof. Jerzy Bartmiński, także goście reprezentujący jednostki naukowe współpracujące w ramach konwersatorium EUROJOS (również w ramach projektu grantowego NPRH), potwierdzając gotowość dalszego współdziałania (m.in. Alicja Nagórko, Mikołaj Antropow, James Underhill) oraz Joanna Szadura. W imieniu dyrekcji obydwu instytutów współorganizujących konferencję gości pożegnały, dziękując za wspólne obrady i wyrażając nadzieję na przyszłe spotkania, prof. UMCS Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska oraz dr Dorota Pazio-Wlazłowska.

W komunikacie końcowym dr Iwona Bielińska-Gardziel poinformowała o przewidzianym w harmonogramie grantu kolejnym spotkaniu współpracowników projektu grantowego (8-10 XII 2013) oraz o możliwości uzyskania niewielkiego finansowego wsparcia na przeprowadzenie badań ankietowych, które zgodnie z harmonogramem grantu NPRH powinny zostać zamknięte do końca 2013 roku.

1. W tomie pokonferencyjnym pt. „Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów (3)” lub na łamach 26. tomu „Etnolingwistyki” (redakcja pisma zastrzega sobie dobór tekstów według założonej koncepcji przygotowywanego tomu).

Na teksty będziemy oczekiwać do 10 X 2013 roku.

2. Po sesji, która odbędzie się w XII 2013 w Puławach (zob. informacja w osobnym komunikacie sekretarza konwersatorium EUROJOS) zastanie uzgodniony termin składania wystandaryzowanych wersji tekstów, spełniających kryteria założone przez kierownika grantu i aspirujących do wejścia do „Leksykonu aksjologicznego”.

Teksty w wersji elektronicznej w systemie Word w granicach 1 arkusza, zgodnie z regułami formatowania podanymi w „Etnolingwistyce” (nry 23-24), prosimy przysyłać na adres:

dr Iwony Bielińskiej-Gardziel na adres sekretariatu konwersatorium EUROJOS: eurojos@ispan.waw.pl lub dr Joanny Szadury: joanna.szadura@wp.pl.

dr hab. Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, prof. UMCS (IFP UMCS)

Spotkanie warsztatowe, jakie zorganizowano 26 czerwca, służyło wypracowaniu wspólnego warsztatu badawczego współpracowników projektu EUROJOS. Wprowadzeniem do tej części spotkania było wcześniejsze wystąpienie Jerzego Bartmińskiego (Ankieta jako narzędzie rekonstrukcji językowego obrazu wartości. Na przykładzie EUROPY w ASA 2010). Zadaniem uczestników warsztatów było: 1) udzielenie odpowiedzi na pytanie Co, według Ciebie, świadczy o istocie prawdziwej EUROPY?, 2) podsumowanie ankiety, zgodnie z zasadami przyjętymi w opracowaniu Język – wartości – polityka (Bartmiński 2006: 40-41); 3) przetłumaczenie pytania ankiety na języki biorących udział w zajęciach uczestników warsztatów.

Podsumowanie ankiety:

N = 27, W = 100, D = 35