 |
 |
|
 |
 |
|
 |
 |
|
|
|
|||||||
 |
 |
  |
 |
     |
 Ostaci Duklje, starog antičkog grada |
Hrišćanstvo se od I do sredine III vijeka počelo ukorjenjivati na jadranskoj obali. Prvi izvor koji se vezuje za hrišćanstvo na teritoriji provincije Prevalitane (koja je obuhvatala većim dijelom današnju Crnu Goru) vezuje se za nadgrobnu stelu iz druge polovine III vijeka. Stela je posvećena porodici izvjesnog rimskog građanina Vurusa. Za tri člana njegove porodice uslikane su paganske predstave, dok je za četvrtog uslikana hrišćanska. Ovaj nalaz je inače iz Kolovrata. Prva čvrsta hrišćanska organizacija na tlu Prevalitane formira se poslije Milanskog edikta 313. godine, za vrijeme splitskog episkopa Prima, nasljednika i sinovca episkopa Dujma, koji je bio pogubljen oko 304. godine za vrijeme velikih progona hrišćana od strane rimskog cara Dioklecijana. Kako je Prevalitana još za vrijeme cara Dioklecijana bila odvojena od rimske provincije Dalmacije, splitska arhiepiskopija obuhvatala je samo gradove do Budve, a ne južno od nje, te prema tome kasniji dukljansko-episkopski gradovi (Budva, Ulcinj itd.) nijesu bili obuhvaćeni splitskom crkvenom organizacijom splitske episkopije pri njenom formiranju. Među potpisnicima akta salonitskog crkvenog sabora iz 530. godine nalazio se i Viktor, vjerovatno episkop kotorske episkopije, koja je po svoj prilici bila potčinjena splitskoj episkopiji.
Skadar je bio glavni grad provincije Prevalitane, te je najvjerovatnije da je arhiepiskopija prvo u njemu organizovana, ali tek krajem IV vijeka. Kao prvi episkopi Skadra pominju se u jednom pismu pape Siricija oko 392. godine-Bas, i njemu pridodat episkop Senecije. Provincija Prevalitana je od kraja IV vijeka bila priključena prefekturi Istočnog Ilirika, u kojoj se formirala samostalna crkvena oblast sa sjedištem u Solunu, jednaka po samostalnosti dijecezama Orijent, Azija, Pont i Zapadni Ilirik. Moć solunskog egzarha, koja je sve više rasla, naišla je na otpor među arhiepiskopima i episkopima Istočnog Ilirika. U borbi za uticaj nad Istočnim Ilirikom do naročito oštre zategnutosti, došlo je za vrijeme carigradskog patrijarha Atika (405-425) i pape Bonifacija I (418-422), kao i za patrijarha Prokla (434-447) i pape Celestina I (422-432) i Siksta III (432-440). Ovo su ujedno prvi sukobi istočnog i zapadnog centra Hrišćanstva oko teritorija, koje globalno obuhvataju današnju Crnu Goru. Skadarsko-prevalitanski arhiepiskop Senecije II, bio je pristalica Carigrada, i protivnik solunskog egzarha kao papskog eksponenta, jer se i njemu, među ostalom devetoricom episkopa i klirika, obraća papa Celestin I, opominjući ga na poslušnost prema egzarhu.
U ovom vrlo burnom periodu crkvene istorije u Prevalisu, odigrao se Halkidonski sabor (451.) Na njemu se kao učesnik prvi put javlja jedan episkop grada Duklje, pod imenom Evandrus. U to vrijeme je u Skadru najvjerovatnije bila upražnjena arhiepiskopska stolica poslije Senecija II, jer se skadarski arhiepiskop ne javlja u spisku prisutnih crkvenih velikodostojnika na Halkidonskom Saboru, a javlja se njegov sufragan iz Duklje. Sve do pokušaja administrativnog razdvajanja istočne i zapadne Crkve izazvanog Enotikonom cara Zenona 481. godine, stanje u okviru Crkve Istočnog Ilirika ostalo je nesređeno u odnosima između Carigradske Patrijaršije i ilirskog episkopata, sa jedne strane, i Rimske kurije i Solunskog egzarhata, sa druge. Izgleda da su u ovom periodu episkopi Prevalitanije i cijelog Istočnog Ilirika bili prepušteni sami sebi i posve samostalni u odlučivanju o crkvenim pitanjima svoga područja.
 Ostaci Duklje |
Korjenite promjene u crkvenim zbivanjima u Prevalitaniji donosi osnivanje arhiepiskopije Justinijana Prima, 19. novelom cara Justinijana od 14. aprila 535. godine. Nova arhiepiskopija obuhvatala je veći broj provincija, u kojima je do tada jurisdikciju vršio solunski egzarh, i to u sedam od njih dvanaest. Ovim aktom provincija Prevalitana prelazi iz crkvene jurisdikcije solunskog egzarhata pod crkvenu jurisdikciju arhiepiskopije Justinijana Prima. Iz korenspodencije pape Grgura I, takođe se saznaje da je i u gradu Duklji dolazilo do trvenja 602. godine, gdje je kanonski zbačeni episkop Pavle protjerao pomoću svjetovne vlasti svog nasljednika Nemezijana.
Gotsko "pustošenje provincije Prevalitane, nanijelo je crkvenoj organizaciji u njoj izvjesnu štetu. Zbog ovog razaranja, ili nekih drugih razloga, staro crkveno središte u Duklji je preseljeno u obližnju Zlaticu (Doljani), gdje su otkrivene jedna do druge dvije crkve: prostrana trobrodna bazilika i trikonhozna crkva. Lokalitet Biskupova dolina u Doljanima, možda je toponimistički trag ovog preseljenja Dukljanske episkopije u Zlaticu. Pred najezdom Avara i Slovena, raspada se crkvena organizacija u Prevalitaniji. Poslednji episkop Lješa pobjegao je pred neprijateljem u Italiju 599. godine. Isto je bilo i u Boki Kotorskoj, kada se 595. poslednji put pominje episkop Sebastijan u Risnu, a episkopi u Duklji i Skadru 602. godine. Ruševine gradova svjedoče o upadu ovih naroda. Crkvena organizacija poslije ovih pustošenja u Prevalitaniji biće obnovljena tek početkom IX vijeka.
 Nemanjina obala |
Srpska slovenska plemena došla su na Balkansko poluostrvo kao mnogobožačka. O njihovoj vjeri do prijema Hrišćanstva zna se malo. Vizantijski hroničar Prokopije je u prvoj polovini VI vijeka zapisao, da im je jedan od bogova tvorac munje, te da mu žrtvuju goveda i ostale životinje, i da obožavaju vile i demone, kojima takođe prinose žrtve i po tim žrtvama vračaju. Kako su se zvali bogovi srpskih slovenskih plemena, i šta su predstavljali, podataka takođe malo ima, a i sami naučnici, koji su se bavili ovom problematikom, oko toga su se dosta sporili. Po jednima, vrhovni bog bio je Perun (bog groma), a po drugima Dajbog (bog sunca). Da su zaista postojala ovakva božanstva, te da se spomen na njih održao dugo pošto su Srbi primili hrišćanstvo, govori kao primjer da je nekada među Srbima bilo često ime Perun. Čak i jedno bratstvo u Pješivcima u Crnoj Gori ima istovjetno prezime - Perunovići.
Po Prokopiju, srpska slovenska plemena su prinosila žrtve, što znači da su morala imati žrtvenike, i nekoga ko je vršio žrtvovanje, što navodi na pretpostavku, da su imali i svoje pagansko sveštenstvo. Mrtvaci su spaljivani, te zbog toga arheolozi koji proučavaju staroslovenski period ne mogu da nađu slovenske grobnice na našim teritorijama. Moguće je da je kod slovenskih plemena bilo prisutno i prinošenje ljudskih žrtava u religiozne svrhe. Tragovi o tradiciji takvih postupaka mogu se pronaći u narodnoj deseteračkoj pjesmi predkosovskog ciklusa "Zidanje Skadra", kada žena trećeg Mrnjavčevića vojvode Gojka biva uzidana u gradske bedeme.
I arapski putopisac iz prve polovine VIII vijeka - Idrizije, ostavio je neke podatke o vjeri Slovena, spomenuvši da poštuju oganj. Kao ostali slovenski bogovi, u izvorima se pominju: Dajbaba (ona je božanski par sa Dajbogom), Volos ili Velos (bog stada), Morana (boginja zime), Vesna (boginja proljeća) itd. Poštovanje ovih božanstava može se naći i u toponimici nekih mjesta u Crnoj Gori, napr selo Dajbabe u blizini Podgorice, u kojem je i podignut manastir, selo Velestovo u Čevu. Sloveni su obično imali kultna mjesta sa drvenim kipom boga. Taj kip se nazivao Boan ili Balvan, te odatle ima mjesta i u vezi ovoga kulta u toponimici Crne Gore (zaselak Boan u Bajicama kod Cetinja, selo Boan kod Šavnika). Postojala su niža božanstva, npr. vile, koje se vrlo često pominju u deseteračkim narodnim pjesmama ili u narodnim pričama. Po narodnim predanjima i vjerovanjima imaju duge raspletene kose i okupljaju se na izvorima rijeka i jezerima, gdje gole igraju kolo u vodi. I u vezi ovoga ima traga u toponomistici u Crnoj Gori, npr. Vilin izvor na planini Komu. U narodnoj tradiciji sačuvalo se vjerovanje u vampire, vukodlake, utvare, karakondžule, babe vještice, urokljive oči i sl. Svi oni imaju različite lokalne nazive.
 Nemanjina obala |
Teško je utvrditi kada su tačno srpska slovenska plemena primila Hrišćanstvo. To svakako nije bio brz i sveobuhvatan proces. Ova plemena međutim, naselila su prostore koji su već bili hristijanizovani rimskom vladavinom te se kontaktima sa romanskim stanovništvom, kao i onim ostalim starosjedilačkim, koje je hristijanizovano počelo primati Hrišćanstvo. Ovaj proces bio je naročito jak u primorskim krajevima, gdje je romansko stanovništvo bilo gusto naseljeno po gradovima, bez obzira što su te gradove Sloveni u početku rušili, a zatim i asimilovali preostalo stanovništvo. Kao što su srpska slovenska plemena asimilovala ovo stanovništvo. tako je i ono njih prevodilo u Hrišćanstvo. U dubini teritorije međutim, naročito u brdsko-planinskim krajevima, gdje nije bilo romanskog stanovništva, ovaj je proces bio sporiji.
Prvi podaci o pokrštavanju srpskih slovenskih plemena, dolaze od vizantijskog hroničara Teofana, iz druge polovine VIII vijeka, koji je naveo da su slovenski vojnici u vojsci cara Justinijana primali hrišćanstvo. Svakako da je to bilo samo pojedinačno, ili po manjim grupama. Prvi podatak o zvaničnom i masovnom pokrštavanju Slovena, ostavio je car Konstantin Porfirogenit (913-959). On je zabilježio da je car Iraklije (610-641) poslao misionare Srbima, koji su izvršili pokrštavanje. Interesantno je, da iako je srpska teritorija bila pod vlašću Vizantije - Istočno Romejskog Carstva, to je pokrštavanje po nalogu Iraklija izvršeno od strane misionara iz Rima. Međutim, to je sasvim razumljivo, jer je Rim bio geografski bliži oblastima u kojima je vršeno pokrštavanje, nego prestonica Vizantije, a Hrišćanska Crkva bila je još jedinstvena, jer još nije bilo podjele na Rimokatoličku i Pravoslavnu, mada su se razlike među njima već osjećale, i bilo je sukobljavanja.
Po svoj prilici, ovo pokrštavanje nije imalo većih rezultata. Osnov da se može izvesti takav zaključak, leži u još jednom izvoru o pokrštavanju Srba. Tako se vizantijski car Lav VI Mudri (886-912), u svojoj "Taktici", pohvalio da je njegov otac - car Vasilije I Makedonac (877-886) pokrstio Slovene. Činjenica da su misionari iz Rima, u vrijeme cara Iraklija izvršili djelimično pokrštavanje Srba, opet se naglašava, sasvim je razumljiva, jer su srpske teritorije u crkveno-administrativnom pogledu bile potčinjene Rimu još od cara Justinijana. On je provinciju Justinijanu Primu dao pod vlast Rima 14. aprila 535. godine, sve dok je vizantijski, odnosno istočnoromejski car Lav III Isavrijanac (717-740) nije oduzeo od pape. Među pripojenim provincijama našla se i Prevalitanija sa centrom u Skadru. U to vrijeme pod mitropolijom u Draču bilo je petnaest episkopa, a među njima i episkopije u Lješu, Duklji, Skadru, Drivastu, Pilotu, Ulcinju i Baru. Kult sirijskih mučenika Sv. Srđa i Vakha, koji je osobito cvetao u vrijeme cara Justinijana, cvetao je i u jednom benediktinskom manastiru kod Skadra, te u crkvama u Baru, Kotoru i brdu iznad Dubrovnika (sada Srđ). Da se pored latinskih, na srpskom primorju, pa samim tim i na današnjem crnogorskom, pojavljuju i grčko-slovenski manastiri vidi se iz jednog izvora. Ove manastire pominje papa Kliment II u jednoj nedatiranoj povelji.
U postepenom širenju hrišćanstva među slovenskim plemenskim zajednicama na istočnoj jadranskoj obali, pa tako i u Duklji, u periodu od VII do IX vijeka, značajnu duhovnu misiju izvršili su benediktinci, sljedbenici monaške zajednice koju je u prvoj polovini VI vijeka u južnoj Italiji utemeljio prepodobni Benedikt Nursijski. U Pravoslavnoj Crkvi praznik ovog eminentnog podvižnika ranohrišćanskog Zapada proslavlja se 14/27 marta. Rukovodeći se svojim duhovnim načelom ORA ET LABORA (MOLI SE I RADI), Benediktinci su generacijama ispoljili izuzetnu upornost i istrajnost u hristijanizaciji Slovena na istočnom Jadranu. Tako su već 840. g. u Budvi podigli hram sv. Marije, koji i danas postoji.
 Hram Sv. Luke u Kotoru, 12. vijek |
Krajem XI vijeka propada zetska srpska država, te ubrzo dolazi do ujedinjenja Raške i Zete pod Nemanjom, sinom Zavidinim, čime se zasniva istinska i sveobuhvatna srpska državna misao. Iako je Nemanja kršten po latinskom obredu, a rođen je u Ribnici (današnjoj Podgorici), on je pravilno uvidio da se srpska država nikada neće istinski osamostaliti dok je pod patronatom Rima. U tome je on imao jasne razloge. Kroz čitav srednji vijek, pape su se miješale u unutrašnje poslove rimokatoličkih država i praktično bile vladari vladara tih država. Neke od tih vladara pape su i mijenjale. Sve je to Nemanja osjetio i znao. Sa druge strane, Carigrad je kao centar Pravoslavlja bio pogodniji.
Kao što je Nemanja osnivač istinske i sveobuhvatne srpske državne misli, tako je njegov sin Rastko, u monaštvu Sava, osnivač Srpske Crkve. Rastko je rođen kao najmlađi sin Stevana Nemanje oko 1173. god, kada su njegovi roditelji bili u već poodmaklim godinama. Rastkovi biografi ukazuju da se on za monaški život odlučio pod uticajem jednog svetogorskog monaha, koji je privremeno boravio na Nemanjinom dvoru. Rastko se zamonašio u osamnaestoj godini, 1191. godine. Kao monah Sava, ostao je u Svetoj Gori šesnaest godina. Na Svetu Goru došao je i njegov otac Nemanja, koji je dobio monaško ime Simeon. Tu su oni sagradili manastir Hilandar, koje je dovršen u junu 1199. godine, a Simeon je umro 13. februara 1200. Kada je ovaj manastir završen, Savi je bilo 26 godina.
Dok je Sava bio u Svetoj Gori, u Srbiji je pod uticajem rimske kurije došlo do rascjepa na Rašku i Zetu. Pošto je bio podržavan od Rima i Ugara (Mađara), Savin brat Vukan se nije zadovoljio vladavinom u Zeti, nego je 1202. godine protjerao trećeg brata Stevana sa prestola, a zatim dao puni zamah rimskim misionarima, koji su svojim radom izazvali ogorčenje naroda. Stevan se uz pomoć Bugara vratio na presto 1203. godine. Tada je u Srbiji bjesnio ne samo građanski, nego i vjerski rat. U takvoj situaciji, na poziv Stevanov, Sava se vratio u Srbiju. Po povratku Savinom u Srbiju, manastir Studenica postaje centar crkvenog i duhovnog života srpskog naroda. Sava se u Srbiju vratio kao arhimandrit, što je s obzirom na godine koje je imao (34), bio vrlo visok crkveni čin. Po njegovom povratku, svađa između Vukana i Stevana je izglađena, pri čemu je Sava imao odlučujuću ulogu. Godine 1217. Sava se vratio na Svetu Goru.
U njoj se nije dugo zadržao, te je otišao u Nikeju u Malu Aziju, gdje su bili vizantijski car Teodor Laskaris i vaseljenski Patrijarh, koje su prognali krstaši-rimokatolici po nalogu pape. U Nikeju je Sava otišao sa jasnom namjerom da izdejstvuje osamostaljenje Srpske Crkve. U tome je i uspio, te ga je u drugoj polovini 1219. godine, vaseljenski Patrijarh Manojlo Saranten postavio za arhiepiskopa, i dao mu kratku gramatu, po kojoj je Sava bio arhiepiskop svih srpskih i pomorskih zemalja.
Po povratku iz Nikeje, Sava je otišao u Svetu Goru, a potom u Solun, i tu se poduže zadržao u manastiru Filokalu, kojem je bio jedan od ktitora. Potom je krenuo u Srbiju, gdje je na granici dočekan od posebnog poslanstva, kojeg je poslao njegov brat Stevan koji je bio u bolesničkoj postelji. Vrativši se u Srbiju, Sava je otišao u manastir Studenicu, a potom u manastir Žiču, koji je predviđen kao sjedište arhiepiskopije. Sava Nemanjić imao je dva biografa: Domentijana i Teodosija. U njihovom opisu života i rada Savinog, ima u pojedinim epizodama razlika. Ni jedan ni drugi, precizno ne pominju da li je Sava proglasio arhiepiskopiju i imenovao episkope na saboru, ili je to učinio samostalno u Žiči. Po svemu sudeći, odnosno po fragmentima koje su dali obojica, izgleda da je on to učinio samostalno. O samom datumu smrti Save Nemanjića bilo je dosta sporenja. Kao godine njegove smrti pominju se 1235. i 1236, a kao dani smrti 12, 13, i 14, a ponegdje i 15. januar (po starom kalendaru). U našoj Crkvi preovladalo je praznovanje od 14. Januara.
 Sveta Lavra Nemanjića, Manastir Morača 13. vijek |
O periodu od prijema Hrišćanstva srpskih slovenskih plemena u Duklji, do osnivanja zetske srpske države Vojislavljevića ima vrlo malo podataka. Kada je u IX vijeku završeno pokrštavanje Srba, njihove su zemlje bile podijeljene u dvije crkvene oblasti, na Splitsku i Dračku Arhiepiskopiju. Splitska Arhiepiskopija se prostirala iza Dubrovnika, dok Je teritorija današnje Crne Gore gotovo u potpunosti potpadala pod dračku. Vremenom su se oformila tri centra: Split, Bar i Drač.
U nekim radovima hrvatskih istoričara, a zatim i propagandi crnogorskih separatista-crnolatinaša i pobornika autokefalne crnogorske crkve, dosta se operisalo i pozivalo na osnivanje Barske arhiepiskopije 8. januara 1089. godine. Osnivanje ove arhiepiskopije nastojalo se predstaviti kao presudan fakt, da je Rimokatoličanstvo u Crnoj Gori starije od Pravoslavlja. U istom kontekstu se pozivalo i na činjenicu, da je prvi zetski kralj Mihailo Vojislavljević 1077. g dobio kraljevske znake od pape Grgura VII. Barska arhiepiskopija osnovana je upravo na zahtjev Mihailovog sina kralja Bodina Vojislavljevića. Njegovi lični, dinastički i državni interesi tako su se poklopili sa interesima Rimokatoličke crkve.
 Sa Bogosluženja u Manastiru Morači |
Treba najprije sagledati, kako je nastala zetska srpska država. Poslije propasti Raške, prve srpske države, koja je vrhunac doživjela polovinom H vijeka, za vrijeme kneza Časlava Klonimirovića, a koja je u svom sastavu imala Duklju (Zetu), kratko se u istoj javlja autonomna kneževina kneza Vladimira. 0 njenim granicama i stanju ima vrlo malo podataka. Ona se brzo utopila u Samuilovu državu mada je imala neke povlastice u njoj, s obzirom da je Sv. Jovan Vladimir postao Samuilov zet. Poslije propasti Samuilove države i Vladimirove smrti u Prespi, Zeta je opet potpala pod vlast Vizantije. Godine 1044. zetski velikaš Stefan Vojislav, digao je ustanak protiv Vizantije i porazivši vizantijsku vojsku, otpočeo formiranje zetske srpske države. Time se centar srpske državnosti prenio iz Raške u Zetu. Kao što je nekad Zeta ulazila u sastav Raške, tako je sada i Raška ušla u sastav Zete. Takvo srpsko dvodržavlje tinjalo je i vjekovima kasnije, sve do najnovijih vremena. Ono je prestalo državom Nemanjića, da bi se opet aktiviralo od XIX vijeka, doživjevši kulminaciju u karađorđevićskoj Srbiji i petrovićkoj Crnoj Gori.
Vojislavljev sin Mihailo postao je ne samo prvi zetski kralj, nego i uopšte prvi srpski kralj. U njegovo vrijeme, podjela između Rimokatoličanstva i Pravoslavlja u srpskim krajevima bila je još nedefinisana, a granica između dvije Crkve neodređena i sklona varijacijama. Vladarska zvanja mogla su se u to vrijeme dobiti iz dva centra: Carigrada i Rima. Mihailo nikako nije mogao dobiti krunu iz Carigrada jer je upravo od Vizantije njegov otac otcijepio Zetu. Ostao je znači samo Rim, te je tražio i dobio kraljevske znake iz Rima. Znači, Mihailovo krunisanje iz Rima nije bio nikakav osobiti znak privrženosti Rimokatoličanstvu nego akt golog političko - državnog interesa.
 Hram Sv. Arhangela na Miholjskoj Prevlaci |
Šta je pak navelo Rim da dodijeli Mihailu krunu i osnuje arhiepiskopiju u njegovoj državi? Teritorija o kojoj je riječ, već oko tri stotine godina nije bila pod jurisdikcijom Rima, a on je nije nikako mogao dobiti kakvom pogodbom sa Carigradskom patrijaršijom. Zbog toga je i davanje krune Mihailu, i uspostavljanje arhiepiskopije u Baru, bio pokušaj da se ubaci klin u pravoslavnu teritoriju, i ne samo to, nego se nastojao ubaciti klin i među samim pravoslavnim arhiepiskopijama. Teritorija Barske arhiepiskopije nije ulazila u sastav bilo koje druge rimokatoličke arhiepiskopije, te se i tu nije ništa moglo izgubiti, odnosno nije postojala opasnost cjepkanja ili suprotstavljanja određenih rimokatoličkih jedinica jedne drugoj. Naprotiv, osporilo bi se pravo Ohridske arhiepiskopije, koja je smatrana nasljednicom Justinijana Prime, nad teritorijom Zete. Krajem XII vijeka dolazi do objedinjavanja Raške i Zete pod Nemanjom, čime se zasniva istinska srpska državna misao.
Savini biografi takođe nijesu naveli ni koliko je on osnovao episkopija. Jedini izvor o tome je nezavistan od njih i sačuvan je u "Povelji o osnivanju srpskih episkopija", koju su, kako se pretpostavlja, izdali zajedno Sava i njegov brat Stevan Prvovjenčani. Ovaj se odlomak sačuvao u rukopisu "Sintagme" Matije Vlastara, koju je 1453. godine prepisao đakon Damjan u Koporinskom manastiru. Znači, sačuvan je izvor trećeg reda, koji svjedoči o broju srpskih episkopija. Po ovom dokumentu, osnovano je osam episkopija.
Teritorija današnje Mitropolije Crnogorsko-primorske ušla je u sastav četiri episkopije: Zetske, Humske, Budimljanske, i Dabarske. Među naučnicima ima sporenja oko broja episkopija. Uglavnom, njihov broj se kreće od osam do devet. Neki navode kao devetu Žičku episkopiju, pored već dvije, koje su postojale prije osnivanja srpske arhiepiskopije (Raška i Prizrenska). Sjedište Zetske bilo je na Prevlaci Svetog Arhangela Mihaila kod Tivta (danas zvano "Ostrvo cvijeća"), u manastiru Sv. Arhangela Mihaila; Humske u manastiru Sv. Bogorodice na Stonu;
Dabarske u manastiru Sv. Nikole na Limu; i Budimljanske u manastiru Sv. Georgija kod Berana. Sedamdesetih godina XIX vijeka u Prizrenu i Skadru bio je ruski konzul Ivan Jastrebov, koji je detaljno obišao Sjevernu Albaniju, Kosovo i Metohiju i Crnu Goru, odnosno crkve i manastire u njima. On je u svojom spisima tvrdio, da je sjedište zetskih episkopa bilo u manastiru u selu Zlatici kod Podgorce, a Humske episkopije u Zalomu kod Nevesinja. No, ove tvrdnje Jastrebova su od nekih naučnika osporavane. Najvjerovatnije je njeno prvo sjedište bilo na Zlatici, dok nije obnovljen manastir Sv. Arhangela Mihaila na Prevlaci.
U Duklji (Zeti) su se od prijema hrišćanstva srpskih slovenskih plemena, do XI vijeka oformili i kultovi - istočni i zapadni, mada su istočni kultovi postali dominantniji. Tako je u Kotoru od 809. godine razvijen kult Sv. Trifuna, mučenika iz Kampsaide u Maloj Aziji, koji je proglašen za patrona grada. Drugi kult razvio se na Bojani, u benediktinskom manastiru Sv. Srđa i Vakha, posvećenog ovim mučenicima iz grada Rosafa, u sjevernoj Siriji. U ovoj crkvi su sahranjeni kralj Mihailo 1081. godine, i njegov sin, poslednji zetski kralj Bodin, 1101. godine. Ovim svecima posvećena je i Crkva u Podima iznad Herceg Novog, a u blizini Tivta je takođe bila crkva posvećena Sv. Srđu, Nikoli i Dimitriju, mada je kult Sv. Srđa potpuno preovladao, te se i brdo zove Srđevo brdo. Kultu arhiđakona Sv. Stefana, posvećena je crkva u Vranovićima u Grblju i u Sušćepanu kod Herceg Novog. Na Prevlaci kod Tivta je i svetilište posvećeno kultu Sv. Arhangela Mihaila. Ovaj hram prvi put se pominje 1124. godine. Naročito je bilo razvijeno na primorju, sve do Dubrovnika pa i dalje, poštovanje Sv. Ilariona velikog (zanimljivo je da se i prvi Zetski episkop zvao Ilarion!). Sve to, i mnogo šta još potvrđuje da je Crkva Istoka bila izuzetno snažno prisutna u Duklji i Zeti, mnogo prije pojave Svetoga Save i Nemanjića tako da nije nikakvo čudo što se carigradsko-svetogorska svetosavska tradicija tako brzo ukorijenila i primila na prostorima nekadašnje Prevalitane. Slovensko kirilo-metodijevsko predanje snažno je uticalo prije Svetoga Save na Zetsko primorje, naročito od vremena vizantijski usmjerenog Sv. Jovana Vladimira, zetskoga kneza mučenika.
GLAVA II: Zetska episkopija i Crnogorska mitropolija do Petrovićkog perioda >>
[ Projekat Rastko Cetinje | Promjena pisma | Pretraživanje | Mapa projekta | Kontakt | Pomoć ]
/ Projekat Rastko Beograd /