Slavko Mijušković

Stav tuđinskih vlasti prema narodnim običajima u Boki Kotorskoj

Izvor: Glasnik Etnografskog muzeja na Cetinju, knjiga II, Cetinje, 1962.

Jedan veoma važan mletački magistrat, koji su sačinjavali trojica sindika -inkvizitora, dolazio je s vremena na vrijeme i u Dalmaciju. Njegova je dužnost bila da kontroliše administraciju i da sprječava razne zloupotrebe.

Ovaj magistrat ambulantnog karaktera od 1749. godine je duže vremena proveo u Dalmaciji i Boki Kotorskoj i tom prilikom je bio veoma aktivan, što se zaključuje i iz mnogobrojnih njegovih tada donošenih odluka, koje se čuvaju u Državnom arhivu u Kotoru.^[1]

Odluke koje je ovaj magistrat donosio za vrijeme svoje misije u Dalmaciji i Boki bile su intestirane ovako:"Noi (imena trojice sindika-inkvizitora), per la Serenissima Repubblica di Venecia etc., sindici inquisitori in Dalmazia e Albania.^[2] Neke njegove odluke opštijeg i značajnijeg karaktera trebale su postići i saglasnost Senata.

Zadržavši se ovom prilikom duže nego obično u našim krajevima, sindici-inkvizitori su bili u mogućnosti ne samo da vrše kontrolu administracije, već i da bolje sagledaju način života naših ljudi.

Od svega onoga što su sindici-inkvizitori za vrijeme ove svoje misije kod nas pronašli i odlučili, na ovom mjestu samo je od interesa njihova odluka od 10. maja 1749, koju su, pošto ju je odobrio Senat svojim dekretom od 16. jula iste godine, objavili putem proglasa na italijanskom i našem jeziku. Ovdje donosimo samo naš tekst koji glasi:

"Mi Juan Loredan, Nikola Erizo Peti i Sebastian Molin, po privedro skupno vladanje mletačko, Rasuditegli inkuixituri u Dalmazij i Arbanii.

Gozbe i sopre, koje se cine pa Karstno ime, na Mlade mise, u vrime pira, mira svetkovine, goda, sedmin, kermine, Sveza sluxechi, ciast cinechi, provergoscese na poxerlost i pianstvo; oichia cesa padaju na siromastvo gliudi, a cuchie ostaju bez korena, buduchni da u jedan, dan pogidu cioviku cim bi on i svi gnegovi iskuchni prizimili; a izgubivsci pamet u vinu, napijuchi, i mirrom, bez mirre pijuchi, potice se serxba, uxixe se osveta, zatim nesklad, smutgna, ubojstvo, i rasuchie nevoglnih kuchia.

Sve te nerazloxne stvari poznavsci, Mi pomgliom nascega Suda, s kojim po velikoj oblasti privedroga Prinzzipa imamo opriti se svakom zlu, i svaku korist iskati narodu ovih derxava^[3], razmislivsci i odlucivsci potribno i koristno providjenje, hotijuchi, svakojako dvighnuti sckodni postavgliem obiciaj, dajemo naznanje ocitto s' ovom Naredbom.

Da se zabragnuje po svakomu mistu i svake varsti cioviku sluxiti u napridak gozbom, i soprom Sveza, i Karstno Ime, tako da na dan svoga Svetza, i Karstnoga imena niko neima zvatti k' sebbi, ni primati ni na ruciak, ni na obid, ni na veceru, ni rođake ni priateglie, nego blagovati s' svojimi iskuchnirni (!) sctomuje Bogh dao.

Zabragnuje se po isti nacin Skup i Sabranje Gliudih, koje se cini za gisti i pitti u dan goda martvih, moguchi samo blixni rođazi koi, i koi od kuchie kada primine rodjak dochi na xalovanje i sprovod za utisciti razgovorom xive, a ne za nadodavati xalost verhu xalosti, pogivsci xalechi martvoga (jes)tvo živih.

... i opaza zapovada se da bude u vrime mlade mise, pira i... samo blixgni rodjazi, a ne druzi mogu dochi na sopru u sama (dan mlade) mise, pira i mira, a ine u drughe dneve, i tako s' veseliem i... bittichie sjedignena korist iskuchna scctedechi i ne rasipajuchi uzroka smutgni, koia jest protivna zapovidi Boxioj.

Buduchi svetkovine postavgliene za slaviti Boga i gnegove Svete i videchi da Blagdani posvechieni na slavu Boxiu i na ciast Svetih obrachiaju se na pianstvo i poxerlost, igru i smutgnu prid istom zarkvom u koju se svetkuje; cichia toga zabragnuje se da nitko ne ima nositi na prodaju k' mistu gdi se cini Svetkovina ni vina, ni rakie, ni drugoga pitja, ni gizbine; ni zakoimu drago -uzrok sustaviti se u istih mistih za gisti i piti; nego pomolivsci se u zarkvi, i opravivsci svoja duhovna diella ima se smirom vratiti svak svojoj kuchi.

Vazdakad tko ili za se illi za ciastati drughe, ili za prodavati na Svetkovinah, ili na putu, ili u kuchiah osobitih, smit bude nositi ili diliti Vino ili ostalo pitie i gizbinu, osvin izgubglienja istih stvarih, bitichie xestoko pedipan, bandixanjem,^[4] tamnizom, galiom^[5] i ostalimi pedipsaimi na vogliu Pravde. Kogodir smit bude pristupiti scto se je od zgora naredilo na Karstno Ime, na dan Svetza, Goda, Pira, Mira, sedmine, Krmine, Mlade Mise i Svetkovine, osvin gori recenih pedips telesnih bitichie osuđen u dvadeset i pet groscia.

Stanovitto cichia toga naređuje se kolunellom, sardarom, selskim kapetanom, harambasam i svam glavarom od kraina da na parvn glas koji se bude ciutti, da je tko u najmagnoj stvari na gori recenih prigodah pristupio scto se naredilo, imadu najbarxe dat naznanje zapovidnikom od gradova koima su podloxni, koji chie onoga ciasa daiti potribne naredbe za banidure i serexane za da se dvighnie recena pena od dvadeset i pet groscia, od kojih ima se dati polak onomu koi je objavio, a polak bandurom ili serexanom koji je budu dviginuli; sahranivsci^[6] se Pravda hoditi s' pravdom za dati ostale dostojne pedipse zgora zaprichierie^[7], razmislivsci varst krivza i pristupnika i pristupglienja.

I za da svakomu bude ocitta ova nascia opchiena zapovid bitichie sctampana, naviscchiena^[8] i svuda poslana s' naredbom svim gradov zapovidnikom, parokianom,^[9] kolunelom, sardarom i ostalim glavarom da se cini navistiti i svud razglasiti, i koliko se svakomu pristoji podpuno izversciti.

Dana od Inkuixiturstva nascega u Zadru na 10. V 1749. Ivan Loredan, rasuditegl inkvixitur Nikola Erizio Peti, rasuditegl inkvixitur Sebastian Molin, rasuditegl inkvixitur

Mihovio Bonzio, nodar inkvixiturov."^[10]

Poslije uporedo datog teksta na italijanskom i našem jeziku, slijedi klauzula:"Adi 16. luglio 1794. approvata condecreto dell' eccellentissimo Senato", koja nije data u prevodu.

S obzirom na duboku ukorjenjenoet običaja i navika kod naših ljudi, ova naredba trojice sindika-inkvizitora nije mogla biti efikasna i pored toga što je predviđala stroge sankcije. Zato he pojedini mletački viši funkcioneri c vremena na vrijeme donositi nove naredbe i predviđati druge i strožije sankcije u istu svrhu.

Generalni providur za Dalmaciju i Boku, Frančesko Grimani, već 10. decembra 1751. godine objavljuje ovu svoju odluku:”S obzirom da se veći broj ubistava dešava na slavama i sastancima "Vlaha”, koje održavaju i u privatnim kućama pod izgovorom da slave praznik onog sveca koga drže za zaštitnika svoga doma, ili prilikom održavanja mladih misa, posmrtnih svečanosti i umira, kada se slavljenje pretvara u proždrljivost i pjančevanje, te, pošto se izgubi razum, dešavaju se često vrlo nezgodne stvari koje narušavaju mir podanika i izazivaju druge veoma opasne posledice, a da bi se otklonile zloupotrebe i da bi se ugasio plamen koji, gutajući živote i imetak podanika, postaje uzrokom uništenja mnogih porodica i znatnog oštećenja interesa Mletačke republike - odlučili smo da naredimo da, pošto su već bile od naših presvijetlih prethodnika iz zdravstvenih razloga zabranjene slave i skupovi u selima, oživljavajući ovu zabranu...”^[11] U nastavku ove naredbe generalni providur izričito zabranjuje prodaju vina u blizini crkava i naročito podvlači zabranu održavanja ‘‘ privatnih” sastanaka. Među uopštenim kaznenim odredbama ima jedna tačno određena: 18 mjeseci veslanja na galiji svakom glavaru sela u kome bi došlo do povrede gornjih odredaba. Ista sankcija će ce primjenjivati i prema svakom pojedincu koji bi bilo u čemu povrijedio ovu naredbu generalnog providura.

Iako su se mletačke naredbe obnavljale i dopunjale, u nekim našim krajevima uporno je ostajalo sve po starom.

Dok se o naredbama koje su težile da obuzdaju ljude u rasipanju novca, koji se trošio na gozbe, nije vodilo mnogo računa, s druge strane bilo je ipak takvih slučajeva da su pojedine ustanove, a i pojedinci, koje i koji su na davanje izvjesnih gozbi bili obavezani iz naslova nekih feudalnih odnosa, ili tako održavanih uzusa, da su se i oni pretvarali u neku vrstu obaveze, htjeli koristiti ovim mletačkim naredbama. Tako na primjer, Peraška opština, koristeći se odlukama trojice inkvizitora od 10. maja 1749, sa ovom godinom obustavlja davanje tradicionalnog ručka, na dan 3. maja, glavarima sela Stoliva koji su svake godine na ovaj dan donosili načelniku i vijećnicima Peraške opštine prve plodove, kao znak feudalne potčinjenosti Stoliva Perastu. Ali, svakako kao uzvrat za obustavljanje uobičajenog ručka, i Stolivljani obustavljaju donošenje prvih plodova sa zemlje na koju je Peraška opština, kao Communitas, a ne u ime i za račun pojedinih Peraštana, koji su iz bilo kojeg naslova bili ili mogli postati stvarni gospodari stolivskih posjeda, polagala na osnovu nekih starih isprava, uključujući tu i falsifikovanu povelju atribuiranu Stevanu Prvovjenčanom.¹² i svjesna prava feudalnog karaktera.

Smatrajući se opravdanom u odnosu na neispunjavanje svoje obaveze, zapravo običaja čašćenja ručkom stolivskih glavara, Peraška opština, u odbrani svojih feudalnih prava, pa makar ta prava bila svedena na jedan skoro simbolički čin, podnosi tužbu protiv Stolivljana generalnom providuru za Dalmaciju i Arbaniju, ¹³ uz koji sljedeće obrazloženje:

"Correnido già L'antica consuetudine che li capi della vllla di Stolivo solessero portarsi ogni anno nel giomo dell' Invenzione della Santassima Croce a Perasto et ivi presentare al Capitanio e Giudici di quella fedelissima Comunità le primizie di frutti i fiori della stagione, è comparsa dinanci la Carica Nostra la Comunità medesima con divota e premurosa supplicazione di vedersi tutelata nella osservanza della predetta, onorfica consuetudne, la quale da un lustro in qua sono andati quei di Stolivo negligendola sul, dubbio, come desumesi, di non essere in tale occasione corrisiposti col solito pranzo. Giusto et onesto essendo che tali convenevoli et antiche formalità non ricevano alterazione per quei giovevoli oggetti cui furono istituite, coll' autorità del Generalato Nostro et in vigor della presente", donosi 28. jula 1754. godine ovu presudu"Che il luogotenente di Stolivo unitamente a suoi vecchiardi debba immancabilmente alli tre di maggio di cadaun anno presentare al Capitanio e Comunità fedelissima di Perasto le primizie de fiori e frutti della stagione per dover pero il Capitanio e Comunità medesima ricambiare questa dimonstrazione col solito pranzo che si faceva sino all' aanno 1749. Per questa maniera riordinatasi la respettiva osservanza delle cose predette, davranno le preseniti essere registrate ove ocoorre e... "^[14]

Ova presuda generalnog providura, kako smo vidjeli, donesena je s pozivom na postojeće običaje, kojima se u ovom slučaju daje snaga punovažne argumentacije u dokazivanju pred sudom izvjesnog prava. Kako u obrazloženju, tako i u odluci, generalni providur, reklo bi se, naročito izbjegava da istakne bilo kakav argumenat koji bi proizilazio iz neke javne isprave, a takvih su mu Peraštani, sigurno, prilikom rješavanja ovog spora bili podnijeli u što većem broju. Zaista je interesantno da u jednoj odluci tako visokog mletačkog funkcionera ima toliko evociranja naših običaja, i to sa izvjesnim prizvukom pieteta: "antica consuetudine","onorifica consuetudne", Giusto et onesto essendo che tali convenevoli et antiche formalita non ricevano alterazione".

Isto je tako interesantno da će ce, kasnije, kad se bude ovaj stolivsko-peraški spor nastavio, prizivom Stolivljana na mletačko vijeće Četrdesetorice, opet kao argumentacija pojaviti ustaljeni običaji. U procesnim materijalima, među kojima smo našli i već pomenutu povelju Stevana Prvovjenčanog, nalazi se jedan spis, iz kojeg pored ostalog čitamo:”Iako se ne može ni pomisliti da bi neko mogao imati kuraži da osporava vjerodostojnost gorerečenog veoma starog običaja, ipak da bi se svaki pokušaj napada u tom smislu odbio, podnosi se na ovjeru slijedeći stav:

Da je istina da su, na osnovu veoma starog običaja koji se otkako ljudi pamte održavao sve do 1749. godine, glavari sela Stoliva, to jest kmet i vijećnici, svake godine na dan Pronalaženja Svetog Krsta (3. maja), dolazili u Perast i predavali načelniku i vijećnicima ove Opštine prve sezonske plodove cvijeća i voća, primajući kao uzvrat ručak."^[15]

U istom smislu je zanimljiva i formulacija zahtjeva advokata Peraške opštine, kojim se, 9. aprila 1756, traži da se osnaži odluka generalnog providura u korist Peraške opštine,"koja je odluka rečenom običaju vratila dužno poštovanje" (laudo della terminacione generalizia, ohe rimise nella dovuta osservanza la consuetudine sopraddetta, da detto Comune (di Stolivo) con indebito arbitrio interrotta).^[16]

Pošto smo iscrpili ono što bi na ovom mjestu moglo biti od interesa, ostavljamo ovaj zanimljiv argument peraško-stolivskog spora, o kome ćemo drugom prilikom opširnije govoriti.

Svakako da se u svim našim krajevima pod mletačkom vlašću nastojalo sprovoditi odluke trojice sindika-inkvizitora od 10. maja 1749. godine. U Boki, gdje su osjećanje narodne tradicije i privrženost narodnim običajima bili neobično jako razvijeni, to je svakako išlo teže nego drugdje. Zato su tu bile poduzimane i specijalne mjere. Tako na primjer u hercegnovskom kraju. Poslije slabe ili nikakve efikasnosti ranijih naredaba i u vezi sa njima dotle preduzimanih mjera, mletački providur u Herceg-Novom pozvao je 11. ili 12. oktobra 1758. godine,^[17] u odsutnosti načelnika Topljanske opštine Gligora Pavkovića, jednog od najstarijih vijećnika ove opštine, Stjepana Zupkovića, i naredio mu da sazove zbor radi ustanovljavanja onog što se bude smatralo potrebnim u cilju suzbijanja gozbi, održavanja sastanaka i velikih troškova, koje snose"podanici prilikom svadbi, božićnih praznika i drugih susreta koji su nažalost vrlo česti, a to na osnovu terminacije presvijetle gospode sindika-inkvizitora". Ovaj zbor opštinskih glavara bio je održan 16. oktobra. Na njemu, što je interesantno, nije jednostavno upozoreno na izvršavanje već dobro poznate nam odluke od 10. maja 1749. i naredbe generalnog providura za Dalmaciju i Arbaniju od 10. decembra 1751. godine, već je, istina na osnovu njih, donesena odluka glavara Topljanske opštine, koja se svojim sadržajem razlikuje i od pomenute odluke i naredbe. Baš zato što se od njih razlikuje, smatramo vrijednim donijeti je u cjelosti. Ova odluka opštine Topla donesena je na našem jeziku, ćirilicom. Ona je i sa jezičke strane toliko interesantna, da bi i time opravdala njeno objavljivanje. Ovdje ćemo je vjerno transkribovati:

„Nasledujući i umilato oslužujući Kapetan i Suđe vierne Komunitadi sve države novske^[18] zapoviedi i naredbe presvietloga i preuzvišenoga gospodina Zan Batista od Mošta,^[19] providura ovoga grada i države, koje nasleđuju preugledane naredbe presvietle i preuzvišene gospode inkvižitura rasuditelnie, potvrđene s dukalom preuzvišenoga Senata na 16. luđa 1749, stanovito čine svakome znati i razumleti od koemu drago verste, nijednoga ne ostavlajući, od ove Komunitadi, da unapredak imaju poznati i gledati i poniženo poslušati dok imaju poznati i gledati i odslužiti iste preuzvišene naredbe koje se pružaju za korist i za napredak inokupnoga puka koji od bezumnosti gotov je poći podpuno po zlu, i za iskorieniti zlu nauku i opačinu od jestiva i od pića koe su ostale u ovomu potrebnomu miletu s velikom štetom od potrebnoga puka.

Prvo.-Ostaie zakričeno da se ne ima unapredak osloboditi komu (!) drago, ali bi bilo komu krsno ime, ali bi komu bila prislužba, kako je običaj, ali bi davao red. . .^[20] liturgiju, ali bi imao diete krstiti, ali bi komu mrtac umro; u sve ove prigode da niko ne ima učiniti gozbe niedne ni u svomu domu ni na grobu mrtvoga, nigda niedan da ne ima držati roka od gozbe nikakve, samo sveštenik koi bi mu pojao liturgiju dati mu za obied koi bi mu imao dati da mu da munide longe gazeta L. 2,8 a ostalo kako imadu užancu da imadu svekoliko ispuniti kako i doslen.

Drugo.-Ostaje također zakričeno svakomu, niednog ne ostavlajući, kada ko ima udati koga svoga ili oženiti koga svoga, toliko u onoga koi bi (se oženio), toliko u one koja bi se udala, da ne ima na sv(adbu) zvati nikoga, ni da imadu prinositi prinos niko nikomu ništa, samo koi bi se oženio da more zovnuti svoje bližnje za pomoći mu dovesti djevojku; i da ne ima od svatova niko omrknuti u domaćina, ni sutridan na obied povratiti se niko, a u djevojke koju bi poveli da svatovima ne imadu ništa više darovat nego svakomu po tri kvarta postave bieloga (platna) nevezena, a drugo ništa više.

Treće.-Kada ima ko koga zvati na kumstvo koliko na vienčano, toliko na kršteno da ne ima kumu ponieti prinosa nikakva u onu kuću u koju ima poći, ni dara nikakva ni u kuću i nadvor od kuće, nego samo kumi svojoj jedan prsten u brijeme kad se vienčava, a kuma da ima darovati kuma kako nju volja bude, a na kršteno kumstvo da ne ima kum u onu kuću odniet dara nikakva nego samo litru sapuna, a kuma da ne ima kumu darovati ništa.

Kako u ove gospocke zapoviedi na usta date Kapetanu i Suđam od ove previerne Komunitadi nastoie za dobro i za korist u napredak svega puka i naroda, tako ostaju uprćeni svi paroki i glavari od svakoga sela iste Komunitadi da imau dobro otvoriti oko za podpuno ispunene ovie zapoviedi, naredba i regula, koliko glavaru, toliko i paroku od svakoga sela kako ozgor dukata dvades i pet da imaju biti dužni, bez niednoga odmaća,^[21] dati na znane Kapetanu i Suđama rečeniem ako iko (bi) prestupio oviem naredbam ni u malu stvar, a Kapetan i Suđe rečene umilato dati na znane preuzvišenoi gospodi. Zato bez milosti bude im dignuista piena^[22] ako li bi došli na mane^[23] i ne bi oslužili što je ođe zapoviđeno i ako bi se iko oslobodio neposlušati vr ovoga istoga glavara i paroka, a glavar i parok ni^[24] pokrili i također, razumijući se, upanuli u istu pienu od koje će ce izvaditi dukata pet koi će biti darovati aliti muškoi aliti ženskoi glavi koi budu doći kazati kapetanu i suđama i koi će sveđer biti držan taino, a glavari i paroki biće bez milosti dignuti od parokie i od glavarstva, a na niovo miesto biće drugi postavleni; a ovo se sve nastoi za staviti ovi puk u boli način, da mogu plaćati kanule^[25] principove i da mogu se providjeti i rekuperati^[26] svoie oružie s čim će obranivati sami sebe i od mnogie lupeža, i da mogu svoga principa bole poslužiti nego doslen. 1758, oktombra na 5 po grečaski.

Danas na Toploi kod crkve saborne svetoga Vasnesenia Ristova puplikata^[27] jest ova gospocka zapoviest pred sviem glavarima i pred sviem parokima od ove Komunitadi; i za veću veru podpisuemo se kapetan i suđe:

Gligor Pavković, kapetan od Komunitadi;

Stiepan Zupković, suđa od Komunitadi;

Ivo Mandić suđa od Komunitadi,-Đikan Pavković podpisuem za istoga po negovu ordenu^[28] ne umiući on pisati;

Šćepan Vidaković, suđa od Komunitadi,-Pavao Petrović podpisuem zan^[29] po negovu ordenu ne umijući on pisati;

Lesandro Živković, sudija od Komunitadi.

Simo Vukadinov, kančalier od Komunitadi

Biće ova kniga proglašena od paroka i kneza kod svoie crkve i u svečani dan da ima sazvati svoie selo od svake kuće i proglasiti svakomu ovu gospocku zapovied, da svaki ima znati, da ne bi koi poslie mogao reći da mu se nie kazalo za ove stvari i zapoviedi gospocke pod pienu dukata 25; i za b(olju) veru biće podpisano od istoga paroka za se i za svoga kneza neumiući on pisati.”^[30]

Prilikom izvršenja"zapoviedi i naredbe presvietloga i preuzvišenog gospodina Zan Batiste od Mošta, koje naslieduju naredbe gospode inkvižitura rasuditelnie" glavari opštine Topla su modificirali odluku od 10. maja 1749, prilagođavajući je svojoj situaciji. Oni su pritom ipak vodili računa o tome da ne povrijede bitne elemente narodnih običaja; štaviše, oni ih sankcionišu formulacijom svoje odluke, tako navodeći krsno ime, prislužbu, krštenje, smrti, svadbe, kumstvo, podvlače:"kako je običaj”,”kako imadu užancu da imadu svekoliko ispuniti kako doslen”,”koi bi se oženio da more zovnuti svoje bližnje za pomoći mu dovesti djevojku'' samo s tim”da ne ima od svatova niko omrknuti".

Gornja odluka je bila sankcionisana od hercegnovskog providura i zatim objavljena. Međutim, mletački vanredni providur za Boku Kotorsku, Danaele Rerier, smatrajući odluku opštine Topla novotarijotm u odnosu na već donesene odluke sindika-inkvizitora i generalnog providura Grimanija, poziva svojim aktom od 26 oktobra 1758. godine hercegnovskog providura da Mosto na striktno pridržavanje isključivo odluka mletačkih vlasti, abrogirajući na taj način odluku topljanskih glavara od 16 oktobra. Obrazlažući ovu svoju odluku vanredni providur doslovno kaže-”.. . ho creduto consiglio di desterita e saviezza ritirare cio che fu com incompetenza di autonita ed incautamente innovato nel sureferito argomenito”; dakle, on je smatrao oportunim i razboritim da opozove, kako sam tvrdi, one izmjene koje su bile”nenadležno i neoprezno unesene u gorenavedenom predmetu”.^[31] Uz ovaj akt genralni providur dostavlja i proglas kojim naređuje obavezno poštovanje gorenavedenih mletačkih odluka.^[32]

Hercegnovski providur, međutim, koji je vjerovatno mislio da samo uz izvjesne koncesije može postići barem parcijalno izvršenje odluka mletačkih vlasti, nije prihvatio intervenciju vanrednog providura, energično se suprotstavljajući istoj, iako sa svojih pozicija potčinjenosti u odnosu na vanrednog providura, tvpdeći da je sprovođenje odgovarajujgih odluka starijih mletačkih vlasti bilo direktno povjereno hercegnovskom providuru za teritorij njegove nadležnosti.^[33]

Vanredni providur, kao glavni upravni i politički organ mletačke vlasti u Boki, jasno je ocjećao duh odluka starijih vlasti u odnosu na naše narodne običaje, a taj duh je bio dvojak: težio je ka sprječavanju velikih izdataka, koji su stvarno izazivali siromašenje naroda, koji nije, dobrim dijelom i zbog toga, mogao”plaćati kanule principove", niti je mogao"svoga principa bolje poslužiti”, ali isto tako on je išao i za tim da utiče na slabljenje narodnih običaja, te prema tome i na odnarođavanje slovenskog življa u ovim krajevima. A nagodba hercegnovskog providura sa topljanskim glavarima mogla je samo imati izvjesnih rezultata u ekonomskom smislu, te je prema tome ona samo parcijalno rješavala pitanje stava koje su mletačke vlasti bile zauzele prema našim narodnim običajima.

U sporu koji je nastao između vanrednog providura za Boku i hercegnovskog providura oko primjene mletačkih mjera prema našim narodnim običajima, mletačke starije vlasti dale su za pravo ovom posljednjem, sigurno pošto su se uvjerile da u ovoj, kao i u mnogim drugim stvarima, efikasnije mogu djelovati preko domaćih glavara nego preko svojih organa vlasti. Istina, odlučujući se za saradnju sa domaćim glavarima, morali su ovima praviti izvjesne koncesije, tako su bar djelomično mogli sprovoditi mjere koje su smatrali da ih treba primjenjivati.

Praksu hercegnovskog providura u odnosu na naše narodne običaje bio je usvojio i generalni providur za Dalmaciju i Boku, što se potvrđuje i sljedećom odlukom glavara opštine Luštica, koja nam se sačuvala u italijanskom prevodu, a koja je, kako u njoj izričito stoji, donesena po”naredbi” generalnog providura; mi bi rađe rekli po nagodbi ovoga sa luštičkim glavarima, jer na to ukazuje i njen, inače vrlo zanimljiv, sadržaj:

"Nel nome di Cristo amen 1770, 25. maggio in Lustizza.

Che si sappia come ricevei il comando io medesimo della Comunità di Lustizza Giuro Begovich, onde fec lo sbaro per comando dell eccellentissimo signor proveditor generale, avando obbedito il comando suddetto. E cosi io detto capitano Pero Begović, capitano Niccolň Misevich, capitano Gabriello Calugerovich, capitano Niccolò Rascovich, alfier Ivo Troianavich, giudice Luca Misevih, giudice Stiepo Janovich, tutti concordi, assentieniti oon tutti li capi e sboro, s' abbiamo cocntantato e stabilissimo che quando viene al huomo la sagra, che debba dare alla putta (!) in luoco del buzzoba^[34] un piccolo banne,^[35] detto in lingua slava samoncino ed un pezzo di carne, ma non il somome. E quando si marita la putta, per conto poi del regalo consistente in seda per dimandar la putta, che non debba andare se non solamente un sol huomo e prender una machrama propria quando saranno le nozze, e quello che sara nel carico in slavo detto starisvat e prvienaz e capi che debbano portar le machrame per regalare li sopranominati capi, quelli che in tale funzione interveniranno. Et il capo di casa regalar debba al compare una machrama et una lira o due al più, alli intervenienti lire due per caduno, al novizzo lire due, all' alfier lire una, al prete lire tre, al putello lire 2; quando andaranno a cena dal padre il novizio colla novizza di più lire doi per quelli, che var(r)ano lire 2 ad ognuno. Il panne (!) detto in slavo somone e la carne rosta che non debbasi portare mai' quando andara il novizzo dal misier^[36] la prima volta che portar debba un par di scarpe come si e praticato par il passato e che si debiba dare una machrama; e chi è ehiamato alle nozze che debba andare come si conviene e in cambio d' una machrama che portar debba lire due. Per li fazzoletti della putta li amici portino quello che sara di loro piacimento e che siano in tale funzione numero sette, niente di piu, ovvero nove o undici. Chi si ammoglierà, ovvero chi si maritera, ovvero chi andera alla sagra fuori della nostra villa, che tratti li amici come puo. E cosi noi capi e tutto il sboro nostro unitamente alla Comunità di Lustizza si contentassimo di nostra spontenea volonta e facessimo questa carta per maggior sicurezza e fede, essendosi contenatati, e facessimo che tuto sia giuridico e pregassimo il serenisimo nostro Principe perché colla di lui mano ci auitasse e questo cararattere ossia scrittura ricevere, confermare e sottoscrivere; e soli si contentassimo, e se s' atroverà qualcuno che contradicese, sia tenuto pagare la penna (!) di ducati 55 nella fiscal Camera (e) nella chiesa di S. Niccolò un zecchino di cera.

E questo facessimo per necessità perché non potevamo resistere ne vivere. E dicessimo che tutte le domeniche che fra l’anno vi sono, e tutte le feste principali intendersi dobbiamo,^[37] e nella chiesa andare e far dir le messe e pragare il Signore.

E facessimo le croci per non saper noi scrivere tutti. (Slijede 24 krsta).

Scrissi io prete Zorzi Petrovch della Comunità di Lustizza, essando pregato dalli capi e di tutto il sboro, grandi e picoli capi della Comunità di Lustizza."^[38]

Ovu odluku luštičkih glavara lično je podnio na ovjeru u kancelariju kotorskog rektora luštički kapetan Đuro Begović tek 19. septembra 1770. godine.^[39] Ovim činom ona je dobila važnost javne isprave i saglasnost mletačkih vlasti u Boki.

Glavari koji su donijeli topaljsku i luštičku odluku, kao i drugi koji su donosili njoj slične odluke u drugim mjestima Boke, sigurno su i sami pozdravljali mletačke namjere da se suzbije veliko rasipanje novca prilikom vršenja naših narodnih običaja, te su oni u tom smislu svakako spontano podržavali i odgovarajuća mletačka naređenja.

Navike naših ljudi da svetkuju u izobilju bile su uhvatile toliko maha, da su, izgleda, i pokušaji mletačkih vlasti i nastojanja domaćih glavara malo mogli uticati u drugom smislu, tako da su te navike preživjele i Mletačku republiku i zadavale brigu i njenim nasljednicima u vladanju nad Bokom.

Za vrijeme kratkotrajne prve austrijske okupacije Boke Kotorske bile su preduzimane izvjesne mjere u istom smislu,^[40] ali također bez ikakvog uspjeha, tako da su ubrzo nove francuske okupacione vlasti morale da se pozabave istim problemom.

29. aprila 1810. francuski vladin delegat za Boku, markiz Pauluči, donosi dekret kojim određuje da se krsno ime može slaviti samo jednim ručkom, zabranjujući sve druge obroke, gozbe i terevenke uoči slave i narednih dana, i to pod prijetnjom globe u iznosu od 50 mletačkih lira (La sagra di famiglia, ossia chrersnoime, si nell’anno corrente, che in, successivi, non potrà esser sollenizzata da qualungue siasi individuo che con un solo pranzo; restano aboliti tutti gli alteri pasti, banchetti e goizzoviglie nella viglia o nei giorni successivi; qualunque trasgredira i precedenti due articoli verra multato con lire venete cinquanata...).^[41]

Gornji dekret delegat Pauluči je donio u vezi sa pismenom predstavkom koju mu je podnio 26. aprila hercegnovski načelnik Nikola Živković. U ovoj predstavci je naglašeno da su se hercegnovskom načelniku obratili seoski glavari sa područja hercegnovskog sreza"u vezi tereta koji svake godine snose porodice radi vršenja jednog slijepog običaja, što izaziva poremećaj njihove ekonomije..."^[42] Poslije obrazlaganja potrebe donošenja efikasnih mjera, od delegata se zahtijeva da izda dekret kojim he narediti svim domaćinima da mogu”slobodno slaviti krsno ime, ali jednim jedinim ručkom...."^[43]

Svega pet dana kasnije, 1. maja, načelnik Živković podnosi delegatu jednu drugu predstavku koja takođe ima za cilj izvjesnu modifikaciju narodnih običaja. U njoj stoji da su pretjerani troškovi koje snose porodice sa područja grada i sreza hercegnovskog prilikom smrti svojih ukućana, jer da se, da bi izvršavale starinske običaje, moraju zadužiti. Sem neizbježivih troškova koji pogađaju porodicu u slučaju smrti nekog njenog člana, ona je, po običaju obavezna da počasti izdašnom količinom rakije, i to kod crkve, sve one koji su dopratili mrtvaca do groba, a zatim da posluži, bogatim ručkom one koji budu došli u kuću radi izjavljivanja saučešća. Poslije ovog energičnog izlaganja, načelnik Živković prelazi na jedan konkretan slučaj i doslovce kaže:”In questi ultimi giorni successe la morte in casa Bollarich di un piccolo fanciullo di soli due mesi e sebbene attrovasi la famiglia in ristrettissime circostanze, ebbero cuore li parenti ed amici per circa ventitre persone obbligare l'afflitta madre di fare il soliito pranzo, la quale, per non essere soggetta ad una qualche diceria per parte delli parenti medesimi, dovette l’infelice condiscendere col privarsi di alcune cose d'indosso per quindi, trovato il denaro, adempire alle loro ricerche."^[44]

Nakon gornjih navođenja, hercegnovski načelnik izjavljuje:

"Tal monstruosita impegna il sotitoscritto d'invocare dall' autorita delegata in provincia un pronto riparo in tale rapporto a salveza almeno dell' economia delli più indigenti", a zatim konkretno predlaže da francuske vlasti izdaju jedan dekret kojim će zabraniti čašćavanje rakijom i davanje dosad uobičajenog ručka od strane porodice umrlog, a da bi još više olakšao njenu situaciju, dodaje da bi trebalo:"animare bensi inoltre i parenti del morto di concorrere con una piatanza cotta alla casa del morto per prestare un pocco di compagnna alla famiglia afflitta e mel tempo stesso per pranzare con essa, e portando cadaun parente una piatanza, resta sollevata la famiglia medesima da una spesa che sarebbe assai pesante.

Čim je dobio prednju predstavku, delegat Pauluči se zaista požurio da istoj udovolji, i već 3. maja donosi dekret kojim kategorički zabranjuje, pod prijetnjom kazne u iznosu od 30 mletačkih lira, čašćavanje rakijom i-pod prijetnjom kazne u udvojenom iznosu od 60 mletačkih lira-davanje ručka.^[45]

U obrazloženju ove svoje odluke Pauluči se tek na posljednjem mjestu poziva na predstavku koju mu je dostavio hercegnovski načelnik, a prije toga navodi kako se"zakoni" koje su u istom smislu donosile ranije vlasti^[46] više ne primjenjuju, kao i to da narod koji uskraćuje plaćanje godišnjih dažbina državi, nalazi izvore potrebne da bi udovoljio običajima koji su ubistveni po interese i imovinu porodica, a koji običaji ne donose nikakvo olakšanje dušama pokojnika.^[47]

Iako je francuska vlast bila direktnija i strožija od mletačke u odnosu na naše ljude, ipak je sudbina ovog Paulučijevog dekreta morala biti istovjetna onoj koju su imale slične mletačke odluke i naredbe, jer je izvršenje ovog dekreta, kao i onih ranijih mletačkih, bilo povjereno domaćim glavarima i parosima, koji-iako su povremeno tražili intervenciju tuđinskih vlasti-ipak, jedva sa nekim izuzetkom, nijesu bili u stanju da se pred tim vlastima pojave kao prokazivači.

Da mletačke, pa austrijske i, na kraju, francuske mjere preduzimane u odnosu na narodne običaje u Boki nijesu uspjele da na njih utiču dokazuje se, sem time što su se te mjere u kratkim razmacima ponavljale, i činjenicom da ti običaji, zadržavši i sve svoje drastične forme, imaju svoj stalni kontinuitet, tako da poslije ponovnog okupiranja Boke od strane austrijske vojske, dolazi i do preduzimanja novih austrijskih mjera u odnosu na njih.

Na sugestije i po predlogu austrijskog sreskog načelstva za Boku, u cilju odstranjivanja"razuzdanosti koje nastaju prilikom svadba, naročito kod stanovnika pravoslavne vjere", austrijska uprava za Dalmaciju u Zadru svojom odlukom br. 4188/1076. od 16. marta 1824. godine naredila je sljedeće:

"1) Da se pirovanje na selu koliko kod pravoslavaca, toliko i kod katolika, mora ograničiti na jedan dan, te tako spriječiti štete, koje pogađaju ekonomsko stanje porodica kad se pirovanje produži više dana, i nezgode koje obično nastaju uslijed dugotrajnih terevenki kod naroda ohola karaktera koji se lako uzbudi, naročito kada je zagrijan vinom.

U slučaju prekršaja ove odredbe, biće primijenjena kazna u iznosu od dva do deset forinta za mladoženju, a od jednog do pet forinta za svakog drugog učesnika.

2) Kada zvanice na svadbu prelaze dvadeset, mladoženja će biti dužan da obavijesti seoskog glavara, kako bi ovaj postavio seosku stražu koja će na dan svadbe djelovati u cilju spriječavanja bilo kakvog nereda.

Ukoliko mladoženja ne bi podnio prijavu, biće kažnjen novčanom kaznom kao gore u korist opštinske blagajne.

Gornje kazne će, na osnovu prijave, a po utvrđenom činjeničkom stanju, izricati Sreski sud, koji će u ime slavnog Sreskog načelstva objaviti putem oglasa rečene odredbe".^[48]

Sreski sud u Kotoru, dostavljajući prednju odluku opštini Kotor, dodaje sljedeće:

"Što se tiče, pak, običaja za koji se kaže da je ovladao pravoslavcima, naime da najbliži srodnik mladoženje, ili onaj koji drži prevez,^[49] provede prvu noć u nevjestinskom krevetu (Relativamente poi ala pratica, che dicesi invalsa tra gli abitanti greci, che cioč il più prossimo congiunto dello sposo, o il portatore del rappo nuziale si restititi (sic!) nel letto della sposa durante la prima notte), uzvišena Dalmatinska uprava se zauzela kod prečasnog Vladičanskog ureda kako bi ovaj naputio područje mu parohe da naročitim nastojanjem postignu da se ukine jedan običaj koji vrijeđa čistoću porodice i vjere."^[50]

Na kraju Sreski sud u Kotoru poziva upravu Kotorske opštine da se što je moguće efikasnije zauzme da bi se ukinuo"rečeni sablazni i opasni običaj".^[51]

Kao i ranije tuđinske vlasti, tako i austrijske, u periodu svoje druge vladavine nad Bokom, nijesu u vršenju naših narodnih običaja konstatovale samo rasipništvo i razuzdanost, već su u njima uočavale važnog nosioca narodnog karaktera svojih podanika u Boki, koji su ne samo jezikom, većim dijelom vjerom i nošnjom, već i tim običajima bili čvrsto povezani sa Crnom Gorom, sa kojom su se bili nedavno udružili u zajedničkoj borbi protiv Francuza, koja je rezultirala u stvaranju njihove državne zajednice, koju je Bečki kongres osujetio naročitim nastojanjem Austrije.

Osvjedočene o srodnosti i tijesnim vezama Bokelja i Crnogoraca u prošlosti, kao i o njihovim zajedničkim stremljenjima za čije ostvarenje su velike nade polagali u Rusiju, austrijske vlasti su smatrali potrebnim da svoje podanike u Boki što više odalje od Crne Gore. A da bi se to postiglo, trebalo je uraditi na one elemente koji su kohezivno djelovali na crnogorsko-bokeljske odnose.

Dok su austrijske vlasti vjerovale da će postepenim modificiranjem narodnih običaja znatno doprinijeti i postepenom odstranjivanju izrazito slovenskog karaktera Bokelja, i tako postići njihovo duhovno odvajanje od Crnogoraca, dotle su smatrale da ne smiju propustiti nijednu priliku koja bi im omogućila da spriječe svaku direktnu vezu Bokelja i Crnogoraca koja je izlazila iz okvira uzajamne trgovine. One su čak i u već davno ustaljenom običaju Bokelja da svake godine na dan sv. Vasilije u većem broju odlaze u hodočašće ostroškom svecu, gledale akt suprotan njihovom političkom stavu u odnosu na Crnu Goru. Zato je 7. juna 1823. godine Sresko načelstvo u Kotoru "zbog potrebnih policijskih mjera" zabranilo "uobičajeno hodočašće” u manastir Podostrog povodom skorašnje svečanosti sv. Vasilija (buone viste di polizia... hanno imposto all' imperial Regio Capitanato circolaire la necessita di proibire per quest’ anno il solito peregrinaggio al convento di Ostrok per la vicina ricorrenza della solenita di San Vassilio).^[52]

Dostavljajući odluku o gornjoj zabrani Upravi Opštine Kotor, Sreski sud u Kotoru obaviještava istu da ne smije izdavati onima koji bi namjeravali otići u Podostrog uobičajenu iskaznicu potrebnu radi dobijanja pasoša, a uz to podvlači da ako bi uslijedilo tajno odlaženje, opštinski načelnik mora pod prijetnjom najteže odgovornosti (sotto la piů grave responsabilita) prijaviti prekršioce gornje zabrane.^[53]

U odluci o gornjoj zabrani stoji da se ista odnosi na 1823. godinu, ali se ona obnavljala i narednih godina iz istih razloga.^[54]

Ali i pored ovih zabrana Bokelji su i dalje uporno nastavljali sa odlaženjem u Podostrog, naročito prilikom proslave Svečevog dana. Ovaj običaj je nadživio austrijsku vladavinu nad Bokom, i piscu ovih redova je poznato da su u hodočašćima sv. Vasiliju učestvovali i Bokelji katoličke vjere od kojih su neki još u životu.

Austrijske vlasti su više vodile brigu o našim narodnim običajima nego ranije, mletačke i francuske.

Pored Sreskog načelstva, i Sreski sud u Kotoru, kome su naši narodni običaji morali biti često predmet njegovih raspravljanja, htio je da se detaljno o njima obavijesti, zato je svojim aktom br. 491 od 13. februara 1825. godine tražio od Uprave Opštine Kotor da mu podnese podroban izvještaj"o raznim slavama i narodnim običajima'' (sulle diverse sagre e consuetudini nazionali).^[55] Ovakvi izvještaji su bili, svakako, zatraženi i od drugih opština. Izvještaj Opštine kotorske, koji je uslijedio 4. marta, tek poslije urgiranja Sreskog suda od 2. marta, veoma je štur, i stiče se utisak da je uprava Opštine njime htjela samo formalno udovoljiti ponovnom traženju koje nije dozvoljavalo ni najmanje odlaganje (A vista del presente rimetterà essa Podesteria il rapporto chiestogli (!) col deoreto № 491.13 u(ltimo) d(ecarso) febraio). U njemu se govori samo o krsnom imenu, i to vrlo oskudno. Od našeg interesa je jedino tvrđenje da se”kod zanatlija, a naročito kod pravoslavaca^[56] niske naobrazbe, uobičavaju uoči krsnog imena igrati narodna kola uz narodne pjesme" (Fra gli artisti, pero e soprattutto fra Greci di bassa istruzione si suole anche danzare alla sera alla foggia nazionale, cantado canzoni illiriche).^[57]

Da su i pored svih navedenih i drugih mjera raznih tuđinskih vlasti narodni običaji u Boki i dalje persistirali u svim svojim manifestacijama, pored ostalog dokaz je i jedan vrlo zanimljiv anoniman spis iz 1833. godine koji govori o narodnim običajima u Dobroti („Ragionamenti sopra leusanze di Dobrota"). Ovaj spis je koristo Miloš Milošević u svom članku "Ekonomski faktor u običajima Dobrote s početkom XIX stoljeća”.^[58] U ovom spisu pisac daje vrlo zanimljivih analiza i, pored ostalog, tvrdi"da se broj običaja čak m povećava” i “da su običaji, posredno ili neposredno, naveli mještane na nepotrebne troškove od preko milion fiorina za četvrt stoljeća (od 1807, do 1833)”.^[59]

Dakle, kad su se u Dobroti - čiji je kulturni niveau bio u ovo vrijeme na zavidnoj visini, a u bokeljskim razmjerama predstavljao vrhunac-narodni običaji u punoj mjeri i u svim svojim manifestacijama održali, onda je zaista shvatljivo što su se u ostalim, primitivnijim, krajevima Boke potpuno sačuvali, da bi se tek mnogo kasnije u novim, znatno izmijenjenim životnim uslovima, koji su osjetno uticali na patrijarhalna shvatanja i navike, ali ne administrativnim mjerama, počeli dijelom modificirati, a dijelom i iščezavati.

Napomene

¹ U upravno-političkim spisima (UP) za godine 1749-1751.

² Mlečani su Boku Kotorsku nazivali Albania veneta.

³ Grad i područna mu teritorija u dokumentima pisanim na našem jeziku često se nazivaju pojmom”država”.

⁴ Od ital. bando, što znači progonstvo, zapravo proglas kojim se objavljuje progonstvo.

⁵ Kaznom prisilnog veslanja na galiji.

⁶ Originalni tekst koji glasi riservato, particip perfekta od glagola riservare, što znači sačuvati, zadržati, prevodilac je nezgodno preveo sa: sahranivši.

⁷ Prevod od glagola commmare, što znači zaprijetiti kaznom.

⁸ Naviještena, tj., objavljena.

⁹ Ne parohijanima, već parosima.

¹⁰ Državni arhiv u Kotoru (DAK)-Opština Stoliv, fasc. 1/1, f. 1.

¹¹ DAK-Upravno-politički spisi (UP), fasc. 85, f. 261.

¹² Ovu povelju su, kao falsifikat, bile odbacile već i mletačke vlasti. Vidi Ivo Ctjepčević, Katedrala sv. Tripuna uKotoru. Split, 1938, str. 6, 66 i 67.

¹³ Vidi napomenu br. 3.

¹⁴ DAK-Opština Stoliv, fasc. br. 1/1, f. 2.

¹⁵ Isto, f. 8 i 9.

¹⁶ Isto, f. 16.

¹⁷ U dokumentu (DAK-UP, fasc. 85, f. 157), koji je datiran 22. oktobra, stoji:"prije 10 ili 11 dana".

¹⁸ Komunitad, zapravo opština, je topljanska, a ne hercegnovska.

¹⁹ Giovani Battista da Mosto.

²⁰ Riječ se ne može pročitati do kraja jer je na margini list oštećen.

²¹ Odlaganja.

²² Od ital. pena što znači kazna.

²³ Ako ne bi u potpunosti izvršili.

²⁴ Njih.

²⁵ Od ital. canone, što znači, u ovom slučaju, godišnje dadžbine; a ne od ital. cannone (top).

²⁶ Od ital. ricuperare, što znači: dobiti natrag, u ovom slučaju otkupiti založeno oružje, koje je - aluzija je očita - založeno radi pokrivanja visokih troškova, skopčanih uz vršenje narodnih običaja.

²⁷ Od ital. pubblicata, što znači objavljena

²⁸ Naređenju.

²⁹ Za njega.

³⁰ DAK-UP, fasc. 85, f. 254 i 265; vidi i f. 257 i 264 kao i f. 258 i 263.

³¹ DAK-UP, fasc. 85, f. 253.

³² DAK-UP, fasc. 85. f. 253,

³³ DAK-UP, fasc. 85, f. 408.

³⁴ Buzzola ili bozzolao, arhaički termin mletačkog dijalekta za:

kolač; danas se više ne čuje.

³⁵ Pogrešno transkribovana riječ pane (hljeb).

³⁶ Missier ili Messer, pored ostalih značenja, svekar ili tast, u ovom slučaju tast.

³⁷ Treba da stoji devono.

³⁸ DAK-Sudsko-notarski spisi (SN), knjiga 162 , f. 223 i 224.

³⁹ DAK-SN, knjiga 162, f. 224, t. i 225.

⁴⁰ DAK-UP, fasc. 254, br. 1447.

⁴¹ Isto.

⁴² DAK-UP, fasc. 254, br. 1447/1.

⁴³ Isto.

⁴⁴ DAK-UP, fasc. 254, br. 1548/1.

⁴⁵ DAK-UP, fasc. 254, br. 154 v.

⁴⁶ Misli se na mletačke i austrijske

⁴⁷ DAK-UP, fasc. 254, br. 1548.

⁴⁸ DAK-Opština Kotor (OK), fasc. II, br. 183/1.

⁴⁹ O ovome vidi u Vukovom Rječniku pod prevez, preves, prijevjes, veo i zasjeda. Iako u originalu stoji "il portatore del rappo nuziale" donosilac, ili onaj koji donosi prevez, mi smo”il portatore” preveli sa”onaj koji drži”, jer je očito da je time italijanski pisar zamijenio izraz"colui che tiene".

⁵⁰ DAK-OK, fasc. II, br. 163/2.

⁵¹ Isto.

⁵² DAK-OK II, br. 122/1.

⁵³ Isto.

⁵⁴ DAK-OK II, br. 165.

⁵⁵ DAK-OK II, br. 221/1.

⁵⁶ U Boki krsno ime slave i katolici, tj. oni Crnogorci koji su došavši u Boku primili katoličku vjeru.

⁵⁷ DAK-OK II, br. 221.

⁵⁸ Objavljen u Zborniku JAZU za narodni život i običaje Južnih Slavena, knjiga 40, str. 367-379.

⁵⁹ Isto, str. 367.

r é s u m é

LE COMPORTEMENT DES AUTORITÉS ÉTRANGÈRES A L’ÉGARD DES MOEURS AUX BOUCHES DE CATTARO

D' après la documentation des Archives de Kotor, dans cet article sont analysées les mesures des autorités vénitiennes, françaises et autrichiennes qu'on prenait a l'égard des moeurs du pays aux Bouches de Cattaro par des raisons suivantes:

1) La pratique des moeurs du pays exigeait de grandes dépenses, spécialement a l'occasion de mort an famille, du jour de la fête de famille et des noces, quand les festins duraient plusieurs jours Ces dépenses, qui souvent prenaient caractère de prodigalite, influaient sensiblement au paupérisme du peuple qui, n'ayant beaucoup d'égand envers les autorités éntrangères, dont les commandements il resppectait peu, n'était pas en état de raueg les impôts, lesquiels spécialement pendant la domination française étaient très hauts et différents;

2) Certaines moeurs le peuple exerçait en se réuinissant en grand nombre. A ces réunions les autorités étrangères n étaient pas favorables cair on y discutait souvent suir des question politiques, y compises les rébellions-quelquefois en collaboration, avec les Monténégrins-qiu aux Bouches de Cattaro n'étaient pas rares;

3) Les autorités étrangères étaient conscientes que les moeurs, autant que la langue et les costumes nationaux, étaient le conservateur principal du caractère slave des Bocquais (Bokelji), et en conséquence un des obstacles principals à leurs tandances à la dénationalisation de ses sujets auh Bouches de Cattaro.

Quoique les mesures des autorités étrangères étaient très rigoureuses, et contenaiant de dures sanctions, elles n'étaient pas efficaces, même a 1'egard de la prodigalité bien que ceartaines notables du pays étaient de le même opinion.

Les moeurs aux Bouches de Cattaro ont survécu toutes les dominations éstrangères, pour se modifier, ou disparaître aussi, â peine dans des coniditions nouvelles de la vie, qui influaient beaucoup sur les concaptions et sur les habitudes patriarcales.

(Preveo Slavko Mijušković)

// Projekat Rastko - Boka / Istorija //
[ Promena pisma | Pretraživanje | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]

� 2001. "Projekat Rastko - Biblioteka srpske kulture na Internetu"; Tehnologije, izdavaštvo i agencija "Janus"; kao i nosioci pojedinačnih autorskih prava. Nijedan deo ovog sajta ne smije se umnožavati ili prenositi bez prethodne saglasnosti. Za zahtjeve kliknite ovdje.