Dr Goran Komar

Izlaganje na promociji knjige "Svetouspenski manastir Savina u Meljinama kod Herceg Novog"

Izdanje manastira Savina, u Herceg – Novome, 8. jula 2001. ljeta gospodnjeg

Dvorana «Park» Herceg-Novi

Ovom knjigom i projektom istraživanja u savinskoj arhivi koji traje i ovoga časa, dovršavam jedan istraživački krug započet prikazivanjem glavnih obilježja čitkog istorijskog hoda i staroga života novskih planinskih sela. Dakle, uzučavanja prostora kulturnih izolata srpskog naroda i jedne velike i svijetle tačke za pokazivanje Svijetu, jednog snažnog instrumenta održanja i korespodencije sa Svijetom koji, ipak, nije u većoj mjeri reprezentativan zato što je raskošan, nego je reprezentativan zato što je drevan i u svome istorijskom hodu sasvim paralelan nebrojenoj množini starih uporišnih tačaka njegovoga ishodišnog dinarskog drevnog svijeta hercegovačkih polja i bokeških gorskih kulturnih prstenova. Ovdje, na srpskom pomorju, duž trase Petropavlovskog i Svetogospođinskog krsnog puta, sredozemne i jadranske arhilitije kroza staru Iliriju, prvi je prag od sveg slovenskog i istočnog svijeta i prag od kuće vaskolikog Srpstva. A u cjelome Srpstvu nema svetionika višeg od ovoga jer se njime uvijek projavljuje pravo primogeniture slavenoserbskog roda na morem osoljenoj granici Srpstva na kojoj se ovaj stari narod susretao sa svojim mediteranskim sastvanicama sa kojima je u poslednjim vjekovima gradio dobru saradnju.

Najdrevniji biljeg institucionalnog hrišćanstva Srba jeste žrtvena i zavjetna crkva na gori.Ona je građena i od drveta. Na planinskim kosama i grebenima prvog jutarnjeg svjetla po primorskom bilu dinarskih planina stare Ilirije – stare Ilinije u najstarijem kulturnom izolatu mediteranske kulture najstarijih istorijski dohvatljivih Slovena balkanske zemlje. Ova zavjetna crkva građena i u kamenu, podizana je na grobnim gomilama koje su u našem primorju gradili podjednako i kozari i pomorci. U svijetu prvoga domašaja Hristove istine, a to je u nas Srba, naš primorski jadranski svijet, u svijetu koji je prvi pronio Petropavlovu i Svetogospođinsku arhilitiju, u svijetu prvoga pokajanja i svijetu prvog širokog dodira prastare religije o kojoj ja ne prihvatam da je bila mnogobožačka i idolopoklonička, jer mnogoboštvo nije primjenjivo Istoku, naši će stari uvesti Hristovu ustanovu u svoje gore i njen prvi znak biće zavjetna crkva na gori. I danas stoje u Boki i vascjelom primorju. One su posvećene Proroku. U prvom pronošenju krsnog znaka kroz jadranska srpska sela, u času u kojem se ova mala zavjetna crkva spustila u selo, začeće se prve seoske crkve stare Ilirije. Pa i one su katkad građene od drveta. Drvo je materijal kulturne nadgradnje i najpropadljiviji materijal u složenoj stratigrafiji grobnih i crkvenih mjesta srpskog naroda. Drvo je propadalo a crkve su dograđivane, podizane iznova, uvećavane, iz gomila iskopavane, u kolo jakih ruku obuhvaćane pa snagom cijeloga sela rušene, ili čak ostavljane čitave a oko njih nove velike devetnaestovjekovne podizane. Jedna velika obnova izvedena je u vijekovima mletačke i austrijske uprave starim srpskim državotvornim zemljama i ta je obnova zatrpala staru srpsku crkvu koja je u sebi nosila jasnije znakove velike duhovne hrišćanske sinteze koju je ostvario naš narod i njegovome srednjem vijeku. Srpska drvena kultura u svojoj glavnoj nadograđivalačkoj funkciji drevnih grobnih gomila, odavna je nestala iz našeg realnog horizonta. Legenda o prelijetanju zavjetne crkve sa brda na brdo, jasni je znak realnog rasipanja najdrevnijeg obilježja hrišćanske sinteze jednog naroda koja se kasnije, u odmaklom srednjem vijeku tako originalno i neobično projavila u kamenu srpskih dinarskih grobnica. Na cijelome svijetu ne postoji razgovjetnije grobno obilježje koje u čitavom sačuvanom materijalnom korpusu čitljivije saopštava svoje hrišćanske poruke od naših dinarskih grobnica koje označavaju mrgine srpske zemlje. Srpsko pismo, srpsko kolo, i srpska pravoslavna vjera iscrtale su svoje znakove u kamenu. Drvena kultura Srba je drevna i paralelna kulturi kamena srednjevjekovne dinarske kulturne i populacione jezgre srpskoga naroda. Naš ćutljivi dinarski svijet u svome nevjerovatnom prekidu istorijskog pamćenja pokazuje tragični okvir rasejanja, mjena i nerazumjevanja sopstvene baštine i njeni glavni i karakteristični fragmenti su razdvojeni od zemaljskog supstrata. Oni predstavljaju odraz suprarazine originalne kulturne i duhovne nadgradnje srpskog naroda ostvarene kroz srednji vijek u kojem je našem narodu donešen institucionalni okvir hrišćanskog svijeta koji je taj narod ugradio u svoje naslijeđe.

Savainski manastir – toje čista tačka pravoslavlja koja je kroz Novi vijek bokeške zemlje preuzela funkciju prevlačkog Svetoarhangelskog manastira ustanovljenog Svetim Savom Srpskim. On pripada nepreglednoj mreži srpskih Svetogospođinskih svetinja kojih ima i malih i neuglednih ali najdrevnijih i po bokeškim gorama. Ova drevna mreža gradi i danas jednu sublimirajuću i okupljačku pomiriteljnu ravan u zemaljskom okviru dinarskog svijeta i ona je najsvetija srpska svetinja čiji su temelji dublji od njenih najdubljih fizičkih temelja. Pogledajte: Žanjice: Vavedenje Presvete Bogorodice, Bijela, Terra Sancti Petri: Polaganje Rize Presvete Bogorodice, Trebesin: manastir Presvete Bogorodice, Ratiševina: Roždestvo Presvete Bogorodice, Savina Savina: Uspenje Presvete Bogorodice. Pogledajte uz Hercegovinu i niz Boku.

Velika savinska crkva je biljeg čiste žrtve i zavjetnog spomena sveg primorja u kojoj se na jednoj bori sastavnici bokeške gore i bokeške obale podigla krasna zgrada od svih jutarnjih zraka srpskih mučenika i ktitora koji su u dinarskim hercegovačkim poljima i oskudnim vrtačama u svojoj muci našli snage da prepoznaju ljepotu. Oni su se mučili u ljepoti pa je zato njihov život podupiran mišlju na Tvorca. Graditelji malih zavjetnih Ilinica u bokeškoj i hercegovačkoj Iliniji sakupili su u Velikoj crkvi manastira Savine svu energiju žrtvene muke običnog pravilnog života srpskog dinarskog čovjeka i ona bijaše ta nepropadljiva tvar ugrađena u najdublje temelje nove crkve i kada su njene male kuće na gori odavna istrulile. Zato je savinska misija za nas ležala u teško dohvatljivom okviru bezdna propadljive krute tvari koja isčezava za jedan dan ili jednu noć kad vjera zaslabi pa se učini da je nestala i da je negdje preletjela. Savina leži u središtu jednog od dva bokeška crkveno – kulturna žrtvena pravoslavna prstena koji narastaju i obličjem i važnošću od svojega ruba ka sredini. Nju je prvi podigao žički starac sa štapom u ruci prohodeći ka Svetoj zemlji i zato ovdje izbija izvor, i nju su prvi dovršili pivski i popovski volujački i slivnički Ljubibratići i Magazinovići u osvajanju istog središnjeg svijeta i zato je ona tako stabilna. Lišena gordosti u nesumnjivoj ljepoti svoga obličja i lišena deklarativnosti u nesumnjivoj snazi njenog naučenog i golemog iskustvenog saznanja. Ona se kreće i poučava stabilno i nepokolebljivo jer je ona žrtvena zgrada svih otvorenih i neraspečaćenih vjekova primorskih Srba.

Daće Bog da će je i naša djeca uzdržati i da nikada više neće zaboraviti imena Savatija i Stefana, i Jovana Stevanova Delina i Sima Milutinova Tomaševića Magazinovića i Nikolaja Musića. Molim Vas, primite naš skromni dar iz preostalih srpskih arhiva primorja.

// Projekat Rastko - Boka / Istorija //
[ Promena pisma | Pretraživanje | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]

© 2001. "Projekat Rastko - Biblioteka srpske kulture na Internetu"; Tehnologije, izdavaštvo i agencija "Janus"; kao i nosioci pojedinačnih autorskih prava. Nijedan deo ovog sajta ne smije se umnožavati ili prenositi bez prethodne saglasnosti. Za zahtjeve kliknite ovdje.