Radoslavka M. Radojević

Promene strukture populacije stanovnika prema mestu rođenja supružnika u opštini Herceg-Novi u XIX i XX stoleću

Ključne reči: nupcijalitet, endogamna i eksogamna populacija, indeks homogamije, zavičajni brakovi i panmiksija.

Uvod

Struktura populacije stanovništva značajna je u humanoj ekologiji i na njenu dinamiku pored nataliteta i mortaliteta utiče i nupcijalitet (sklapanje braka ili venčanje). Prema zaključivanju brakova postoje endogamne (zatvorene) i eksogamne (otvorene) populacije. Ukrštanje stanovnika može biti: zavičajno (oba supružnika su iz istog mesta rođenja) i panmiksično, selektivno ili slučajno (supružnici su rođeni u različitim mestima). Indeks homogamije je odnos između ta dva tipa ukrštanja stanovnika prilikom venčavanja. Ako je vrednost tog indeksa bliža jedinici (1) populacija je zatvorenija ako je niža, tada je populacija otvorenija.

Ispitivanja strukture populacije na osnovu rodnih mesta mladenaca kod nas su najviše vršena u Vojvodini i Gavrilović Ž. (3- 10) daje podatke za mnoga vojvođanska sela o dinamici strukture populacije tokom više decenija. Kujović S. (12) ispitivanja ove vrste vršila je u Sremskim Karlovcima, Banović B (1) je dala podatke o promenama u populaciji sela u okolini Novog Sada i Cekuš G. i sar. (2) su dali podatke o zavičajnosti supružnika pri venčanju u više sela Severne Bačke.

Pomenutim istraživanjima je utvrđeno prema indeksu homogamije po metodu Lepage Y (13) da je u većini populacija bilo najmanje zavičajnih brakova, a najviše mešanih i da su najčešće populacije otvorene ili panmiksične. Češće se sklapaju brakovi između supružnika kada je jedan rođen u mestu, a drugi je sa strane, nego što bi se moglo očekivati samo na bazi slučajnosti.

Nula (O) znači panmiksiju, a kada se radi o panmiksiji populacija je otvorena. Tipična panmiksija jeste ako indeks homogamije ni u jednom periodu u ispitivanom naselju nema vrednost 1. Indeks homogamije sa negativnom vrednošću pokazuje da se češće sklapaju brakovi između mladenaca kada je jedan rođen u mestu a drugi to nije, nego što bi to bilo samo na bazi slučajnosti.

Zadatak ovog ispitivanja je bio da se ustanovi kakve su bile strukture populacija, kako u gradu tako i selima hercegnovske opštine, prilikom sklapanja braka s obzirom na mesto rođenja supružnika. Zatim, da se utvrdi koliko je mladenaca rođeno u ispitivanim mestima, a koliko ih je došlo iz drugih naselja i utvrdi brojnost zavičajnih brakova kao i mešanih. Tako bi se sagledala dinamika strukture populacije i stekla saznanja o kretanjima stanovništva tj. raznim migracijama.

Materijal i metodika

Ispitivanje je izvršeno 1993. godine u kancelariji matičara opštine Herceg-Novi. Pregledanjem matičnih knjiga venčanih u 19 matičnih mesta u toku 1850-1989. godine dobijen je uzorak od 13737 sklopljenih brakova. Prema mestima ispitivanja podaci su razvrstani u 14 decenija, a takođe i prema mestima rođenja mladenaca.

Svi brakovi prema rodnom mestu supružnika svrstani su prema Lepage Y (13) u 4 kombinacije:

SS- Oba mladenca su rođena u mestu

SM- Mladoženja je rodom iz mesta, a mlada je sa strane

MS – Mladoženja je sa strane, a mlada je iz mesta

MM – Oba supružnika nisu rođena u mestu

U svim kombinacijama venčavanja prema decenijama date su apsolutne i procentne vrednosti. Pomoću dobijenih brojeva izračunat je indeks homogamije (I) po Lepage Y. (13) prema formuli

I = n – n (vidi prilog 1)

h – p

Svi podaci su dati tabelarno prema mestima sklapanja braka, decenijama i prema rodnom mestu supružnika (1 – 21).

Rezultati i diskusija

Distribucija brakova u opštini Herceg-Novi data je u tabeli 1.

Iz ove tabele se vidi da je od ukupnog broja 13737 brakova najviše sklopljeno u gradu (34,02 %). Od svih sela ove opštine najveći broj je bio u Bijeloj-Bjelskim Kruševicama (8,61 %), a najmanji u Sušćepanu (0,62%). Analizom brojnosti brakova prema periodima za celu opštinu vidi se da je ta vrednost između 3,55 (1850-1859) i 12,64 (1980-1989) procenata. Od prve do četrnaeste decenije uočava se porast ove vrednosti, ali bez nekih pravilnosti.

Zapaža se da u selu Zelenika u prvoj deceniji nije bio sklopljen nijedan brak, u Ublima u prve dve i u periodu 1930-1939, a u Kruševicama i Sutorini od 1850-1889. godine. Za ovo ima više pretpostavki: da verovatno matične knjige venčanih nisu postojale, da u tom periodu nije bilo venčanja ili da su neka naselja u prošlosti pripadala nekim drugim opštinama.

Da bismo što više saznanja stekli o mogućim promenama strukture populacije, izvršena je analiza podataka o brakovima u svim naseljima opštine prema mestu rođenja supružnika i indeksu homogamije (vidi tabelu 2).

Tabela 2 – Table 2

Iz tabele 2 vidi se da je u celoj populaciji najviše venčanja bilo u kombinaciji kada su oba mladenca rođena dalje od ispitivnog mesta (36,24 %), a manje kada su samo mlade sa strane (26,60%), kao i zavičajnih brakova (23,62%).

Prema mestima u 1. Herceg-Novom najbrojniji su brakovi kada su i mlada i mladoženja sa strane (64,54 %), a najmanje je zavičajnih brakova tj. kada su oba mladenca rođena u gradu (5,16 %). Najviše brakova u kojima su oba supružnika rodom iz mesta imaju sela 11. Ubli (73,66%), 10. Kruševica (61,58%), 19. Luštica (57,87%) i 18. Mokrine (46,67%).

Najveći broj venčanja kada su oboje mladenaca rođeni na nekoj udaljenosti uočava se u 3. Kumboru (41,62%), 7. Jošici-Đurićima (37,39%), i 4. Đenovićima (35,96%).

Kada je mladoženja iz mesta, a mlada sa strane najviše ima brakova u 15. Ratiševini (67,23%), 16. Sušćepanu (58,83%), 12. Trebesinu (54,84%) i 14. Mojdežu (49,48%). Zapaženo je da su se mlade iz mesta najređe venčavale sa mladoženjama koji su dolazili sa strane, jer je ta vrednost samo 13,54%.

Indeks homogamije za celu opštinu iznosi 0,2680 i pokazuje da je ova populacija otvorena i panmiksična. Samo u 15. Ratiševini ovaj indeks ima vrednost jedinice (-1,2500), što pokazuje endogamnost populacije. Najveću vrednost ovog indeksa ispod jedinice u populaciji. U proseku u više mesta vrednosti indeksa su negativne a što pokazuje da u tim populacijama ima više brakova u kojima je jedan supružnik iz mesta, a drugi je sa strane, nego onih brakova koji nisu takvi.

Da bi se što lakše uočile promene u strukturi stanovništva pomoću rodnih mesta mladenaca, sve kombinacije brakova su posebno obrađene za svako mesto prema periodima (vidi tabele 3-21).

Podaci za Herceg-Novi prikazani su u tabeli 3.

Tabela 3 Table 3

U gradu od 4673 braka (vidi tabelu 3) najmanje je sklopljeno između supružnika tu rođenih (5,16%), a 12,5 puta više kada ni jedan od njih nije rođen u tom mestu (64,54). Vrlo su bliske vrednosti u obe kombinacije brakova kada je samo jedan od mladenaca iz mesta (SM-15% i MS-15,30 %).

Indeks homogamije u populaciji Herceg-Novog iznosi 0,0633 i ukazuje da je ova populacija eksogamna i panmiksična.

Podaci prema periodima pokazuju da je u poslednje dve decenije XIX stoleća bilo najviše zavičajnih brakova (22,39% i 20%), a najmanje u periodu 1960-1969 0,94 %). U XX stoleću je stalno povećavan broj brakova mladenaca koji su oboje bili sa strane (41,47% – 77,88% a što se desilo pod uticajem stalnih doseljavanja.

Ni u jednoj deceniji indeks homogamije nije dostigao vrednost jedinice, a što ukazuje na potpunu otvorenost ovog grada i tipičnu panmiksiju. Negativne vrednosti indeksa po periodima pokazuju da su se tu dva fenotipa češće ukrštala, nego što bi se to desilo na bazi slučajnosti.

Tabela 4 – Table 4

Iz ove tabele 4 koja prikazuje podatke iz Zelenike (sa Kutima), vidi se da je od 934 braka podjednako bilo onih kada je mladoženja iz sela, a mlada to nije (32,12 %) i brakova u kojima nijedan od supružnika nije rođen u ovom mestu (32,44%). Najmanje su se venčavale neveste iz sela sa mladoženjama koji su rođeni izvan ovog mesta (12,42%). Zavičajnih brakova je bilo u 23,02% slučajeva.

Prema decenijama podaci ukazuju da je zavičajnih brakova u prošlom stoleću bilo neuporedivo više nego u ovom, jer se te vrednosti nalaze između 63,63 i 69,70 procenata. Naglo opadanje ove vrednosti u poslednje tri decenije ovog stoleća pokazuju procentne vrednosti (7,34-4,76%) brakova mladenaca iz istog mesta, jer je broj ovih venčanja od prve do poslednje ispitivane decenije 13 puta smanjen. Nasuprot tome, iz decenije u deceniju broj brakova mladenaca sa strane se uvećavao i u poslednjem periodu tih brakova je bilo 71,43%.

Indeks homogamije populacije iznosi 0,2188 i populacija je tipično otvorena i panmiksična. Najbliža jedinici ova vrednost je u periodu 1880-1889, jer iznosi 0,9292. Negativne vrednosti indeksa su samo u četiri decenije.

Tabela 5 – Table 5

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Kumboru

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Kumbor

U Kumboru (vidi tabelu 5) od 495 zaključenih brakova je bilo samo 13,53 % zavičajnih i najviše onih koje su sklopili supružnici sa strane (41,62 %). Brakova u kojima je samo supružnik iz mesta je bilo 25,86 %, a ako je samo supruga tu rođena 18,99 % slučajeva. Po decenijama zavičajnih brakova je bilo sve manje, a onih kada su oba mladenca sa strane bilo je sve više.

Indeks homogamije ima vrednost 0,0366 i pokazuje da je populacija tipično otvorena i panmiksična, jer prema periodima ni jedna vrednost ne dostiže 1. Najveća je 0,8000 (1960-1969). Prema dobijenim vrednostima se vidi da je ukrštanje dva fenotipa češće nego što bi se moglo očekivati na bazi slučajnosti.

Tabela 6 – Table 6

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Đenovićima

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Đenovići

Analizom podataka u Đenovićima (vidi tabelu 6) od 465 brakova se vidi da su se najviše venčavali supružnici sa strane (35,96 %), a u podjednakom broju tj. sa 17,11 % kada su mladenci iz mesta i sa 17,54 % kada je samo mladoženja iz ovog sela. Broj zavičajnih brakova veoma je opao u deceniji II svetskog rata na 5,13 % a u poslednje dve ispitivane decenije nije zaključen nijedan takav brak.

Indeks homogamije je 0,0537 i ukazuje na otvorenost populacije. U deceniji 1880-1889. uočena je endogamija, jer je indeks dostigao vrednost jedinice (1,6667). U ovom selu u toj deceniji je bilo 50% zavičajnih venčanja. Negativne vrednosti ukazuju na panmiksiju.

Tabela 7 – Table 7

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Baošićima

Distribution of marrriages according birthplace of married and de­cades in Baošići

U Baošićima od 483 venčanja (vidi tabelu 7) najviše ih je bilo u kombinaciji kada je samo mladoženja rođen u tom mestu (34,16%), a najmanje, sa 18,01 % kada su oboje rođeni. U poslednje dve decenije nije bilo venčanja supružnika iz mesta. Najveći broj zavičajnih brakova je sklopljen od 1880-1909 (-45, 83-51,85%). U deceniji II svetskog rata u kombinaciji brakova kada je mladoženja iz mesta, a mlada to nije, bilo je 50% venčanja. Broj brakova kada su oba mladenca sa strane je bio u porastu i najveća vrednost je u poslednjoj deceniji (64,81).

Indeks homogamije u Baošićima iznosi – 0,0859, što ukazuje na otvorenu i panmiksičnu populaciju. Ove vrednosti u poslednje dve decenije (-1,0525 i – 1, 0589) i ukazuju na endogamiju. Najbliža jedinici je i vrednost indeksa u periodu 1960-1969, jer iznosi -0,8948. Negativne vrednosti pokazuju češće brakove kada je samo jedan od mladenaca iz mesta ispitivanja.

Tabela 8 – Table 8

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Bijeloj i Bjelskim Kruševicama

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Bjela and Bjelske Kruševice

Bijela -Bjelske Kruševice (vidi tabelu 8) selo sa najvećim brojem venčanja (1183) imalo je najmanje onih kada je mladoženja bio sa strane (10,73 %). U ostale tri kombinacije vrednosti su podjednake, jer ima zavičajnih brakova 31,11 %. Kada je mladoženja iz mesta, a mlada to nije bilo je 30,09% i kada su oba supružnika sa strane je 28.07 %. Sa decenijama broj zavičajnih venčanja je opadao, jer je ta vrednost od

69.01 % pala na 0,63 %. U kombinaciji kada su oba mladenca rođena dalje od ispitivanog mesta, uočava se veliki porast poslednje tri decenije ovog stoleća i ta vrednost se nalazi između 53,67 % i 81,13%. Variranje u broju brakova kada je samo mlada iz mesta uočljivo je, jer se ta vrednost nalazi između 2,20 % i 22,89 % (1970-1979 i 1870-1879).

Indeks homogamije je 0,3387 i ukazuje da je ovo tipično otvorena populacija, jer ni u jednom periodu nije dostigao vrednost jedinice. Najveći je – 0,7274 (1850-1859) . Negativne vrednosti ukazuju i na panmiksičnost populacije.

Tabela 9 – Table 9

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Jošici i Đurićima

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Jošica and Đurići

U matičnom mestu Jošica-Đurići (vidi tabelu 9) u toku 140 godina je bilo 698 venčanja. Najveći broj pripada brakovima kada su oba supružnika rođeni izvan ovoga mesta (37,39 %) i najmanje brakova koji su sklopljeni između mladenaca kada su oboje rođeni u ovom mestu (15,90 %) . Skoro polovina brakova je kada je samo jedan od mladenaca iz mesta. U poslednjoj deceniji najmanje je bilo zavičajnih (2%) i brakova kada je samo nevesta iz mesta (4%), a izuzetno mnogo kada su oba supružnika bila sa strane (72%). To je i najveća vrednost kako prema periodima, tako i prema kombinacijama brakova. Uočava se u brakovima kada je mladoženja iz mesta, a mlada to nije da je najmanja vrednost u deceniji 1930-1939, jer iznosi samo 7% kao i u onima kada su oboje supružnika sa strane, jer u periodu 1880-1889 ta vrednost je samo 3,57%.

Indeks homogamije iznosi 0,0232 i prema periodima samo jedanput dostiže vrednost jedinice, tj. iznosi -1,0243 (1960-196). Negativne vrednosti pokazuju da se češće sklapaju brakovi između mladenaca kada je jedan rođen u mestu, a drugi to nije, nego što bi to bilo samo na baz slučajnosti. Populacija je otvorena i panmiksična.

Tabela 10 – Table 10

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Podima

Distribution of marriages according birthplace of married and de­cades in Podi

Selo Podi (vidi tabelu 10) od 407 venčanja je najviše imalo u kombinaciji kada je samo mladoženja rođen u mestu (38,82 %) i najmanje zavičajnih (13,51 %). U deceniji II svetskog rata i u poslednje dve decenije ovog stoljeća nije zaključen nijedan brak između rođenih u mestu. U prvoj deceniji prošlog stoleća nije bio nijedan brak između supružnika sa strane, kao i u poslednjoj deceniji ovog stoleća kada je samo mlada iz mesta. Velik porast brakova kada su oboje mladenaca sa strane je između 1980-1989, kada dostiže najveći procenat (58,83 % i 79,49%).

Za celu populaciju indeks homogamije ima vrednost – 0,1674. U dve decenije dostiže vrednost jedinice i to u doba II svetskog rata (-1), kao i 1970-1979 (- 1,8946). Najveća vrednost ispod jedinice je

-0,8787 (1950-1959) i – 0,8667 pre 100 godina. Ovi rezultati ukazuju na manju otvorenost populacije u pojedinim periodima. U poslednjoj deceniji ova populacija je bila tipično otvorena, jer vrednost indeksa je nula. Ova populacija je otvorena i panmiksična. Prema negativnim vrednostima u većini perioda može se videti da je mešanje dva fenotipa bilo češće, nego što bi se to moglo desiti samo na osnovu slučajnosti.

Tabela 11 – Table 11

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Kamenom

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Kameno

Od 364 sklopljena braka Kameno (vidi tabelu 11) ima vrlo visok procenat kako zavičajnih, tako i onih brakova kada je samo mladoženja rođen u mestu (43,13%). Najmanje je brakova kada su oboje supružnika sa strane (5,77 %) i kada je samo suprug rođen izvan mesta (7,97 %). U ove dve kombinacije brakova u više perioda nije bilo venčanih. Zavičajnih brakova nije bilo samo u poslednjoj deceniji ovog stoljeća, kada je bilo 50% brakova mladenaca sa strane.

Indeks homogamije populacije je – 0,1350. Prema decenijama vrednosti indeksa variraju od 0 do 1,223. Populacija je otvorena i panmiksična i češće se zaključuju brakovi između mladenaca kada je jedan rođen u mestu, a drugi to nije, nego što bi to bilo samo na bazi slučajnosti.

Tabela 12 – Table 12

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Kruševicama

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Kruševice

Kruševice ili Bajkove Kruševice (vidi tabelu 12) imaju podatke o sklapanju brakova tek od poslednje decenije prošlog stoleća. Od 570 brakova velik broj je onih u kojima su oba mladenca rođena u mestu (61,58%) i vrlo mali broj je u kojima su oboje sa strane (3,51%), kao i kada je samo mlada iz mesta (5,26%). Mladoženje iz mesta venčavale su se sa nevestama sa strane sa 29,65 %. Samo u dve decenije tabela po kombinacijama nije bilo venčanja. Izuzetno velik broj brakova je zaključen 1920-1929, kada je zavičajnih bilo 66,05 % i 30,28 % kada je mladoženja rođen u mestu. Ako je samo mlada rođena u mestu bilo je 3,67 %, a mladenci sa strane u tom periodu nisu imali nijedan brak.

Indeks homogamije za ceo period je 0,1024. Samo u pretposlednjoj deceniji ovog stoleća indeks ima vrednost 1. Populacija je otvorena i panmiksična.

Tabela 13 – Table 13

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Ublima

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Ubli

Podaci o venčavanjima u Ublima (vidi tabelu 13) postoje od 1870. godine. Prema kombinacijama u više decenija nije sklopljen ni jedan brak. Uočljivo je da su mladenci sa strane u ovom mestu zaključili brak samo u četiri decenije. U periodu 1930-1939 nije bilo ni jednog venčanja a u deceniji II svetskog rata je bilo samo četiri zavičajna braka. U ovom selu najviše je bilo zavičajnih brakova 73,66%, mnogo manje onih kada je mladoženja iz mesta (17,28%) i najmanje kada su oba mladenca sa strane (4,12%), kao i kada je samo mladoženja rođen dalje od ovog mesta (4,94%).

Indeks homogamija za populaciju sa 243 stanovnika iznosi 0,3060, što ukazuje da je ova populacija otvorena i panmiksična iako je indeks dostigao vrednost jedinice 1900-1909 i 1970-1979.

Tabela 14 – Table 14

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Trebesinu

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Trebesin

U Trebesinu (vidi tabelu 14) je bilo samo 124 sklopljena braka. Najviše je bilo onih brakova kada je samo mladoženja rođen u mestu (54,84%), a najmanje kada su oba mladenca sa strane (8,87%). U prve dve decenije prošlog veka, kako i u doba II svetskog rata nije bilo venčanja kada je samo mladoženja rođen izvan mesta, kao i kada nijedan od mladenaca nije tu rođen. Zavičajnih brakova nije bilo u periodu 1930-1939. i u poslednje tri decenije ovog stoleća.

Indeks homogamije za ovu populaciju iznosi – 0,8084. To je visoka vrednost, jer je bliska jedinici. Populacija je otvorena, a ovaj indeks ima vrlo različite vrednosti po periodima, jer se kreće od 0 do 2. Negativne vrednosti indeksa pokazuju da se češće sklapaju brakovi između mladenaca kada je jedan rodom iz mesta, nego što bi to bilo na bazi slučajnosti. Populacija je i panmiksična.

Tabela 15 – Table 15

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Sutorini

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Sutorina

Za selo Sutorinu (vidi tabelu 15) postoje podaci o venčanjima tek od poslednje decenije prošlog veka. Zaključeno je 796 brakova. Od toga broja 40,45 % je bilo zavičajnih brakova tj. najviše su se venčavali rođeni u tom mestu. Veliki broj venčanja je bio kada su mladoženje bile iz tog mesta (36,31 %). Malo je bilo venčanja mladenaca sa strane (13,82 %) i najmanje kada je samo nevesta iz mesta (9,42 %).

Broj zavičajnih brakova se sa decenijama postepeno smanjivao i u poslednjoj deceniji je bilo samo 1,72 % dok je na kraju prošlog stoleća bilo 60 %. Pre decenije II svetskog rata bilo je malo venčavanih supružnika sa strane, da bi se taj broj u poslednjoj deceniji povećao na 48,28 %.

Indeks homogamije ima vrednost 0,1872 i ukazuje da je ova populacija potpuno otvorena i tipično panmiksična, jer ni u jednom periodu ta vrednost nije dostigla jedinicu, iako je u tri perioda bliže 1.

Tabela 16 – Table 16

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Mojdežu

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Mojdežvina

Mojdež ima 386 sklopljenih brakova (vidi tabelu 16) i od toga broja najviše onih kada je samo mladoženja rođen u mestu (49,48%), a najmanje kada su oba mladenca rođena dalje od ovog mesta (7,77 %). Zavičajnih brakova je bilo nešto više od trećine ukupnog broja (34,46 % i mnogo manje je bilo kada je samo mlada rođena u mestu (8,29 %). U prvoj deceniji prošlog stoleća bilo je samo 2 zavičajna braka (100 %) a u poslednjem periodu ovoga stoleća nije zaključen nijedan takav brak. U više decenija nije sklopljen nijedan brak kada su oba mladenca sa strane. Najveći procenat venčavanja mladoženja rođenih u mestu, a koji su dovodili neveste sa strane bio je u poslednjoj deceniji ovog stoljeća (91,67 %).

Indeks homogamije prema periodima varira i u tri decenije dostiže vrednost jedinice. Za celu populaciju ta vrednost je – 0,2074. Prema tome populacija je otvorena i panmiksična, ali ne potpuno. Češće se sklapaju brakovi između mladenaca kada je samo jedan rođen u mestu, a drugi to nije, nego što bi to bilo na osnovu slučajnosti.

Tabela 17 – Table 17

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Ratiševini

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Ratiševina

U Ratiševini je bilo sklopljeno samo 119 brakova (vidi tabelu 17). Najviše je bilo brakova kada je mladoženja rodom iz mesta (67,23 %), a kada je mlada rođena u mestu neuporedivo manja (7,56 %). Zavičajnih brakova je bilo nešto više od petine ukupnog broja brakova (21,01 ), a izuzetno malo mladenaca sa strane (4,20 %). U svim kombinacijama osim najbrojnije, u mnogim decenijama nije sklopljen nijedan brak, a to je najizraženije u kombinaciji kada nijedan od mladenaca nisu rođeni u mestu ispitivanja.

Indeks homogamije za celu populaciju iznosi – 1,2500 i ukazuje na endogamnu populaciju. Vrednosti prema decenijama su vrlo različiti i nalaze se između 0 i-4,5005. Negativne vrednosti pokazuju da se dva fenotipa češće ukrštaju, nego što bi to bilo na bazi slučajnosti.

Tabela 18 – Table 18

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Sušćepanu

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Sušćepan

Iz tabele 18 se vidi da je Sušćepan mesto sa najmanjim brojem venčanja (85). Najčešći su bili oni brakovi kada je mladoženja bio rođen u mestu (58,83 %). Sa 15,29 % bilo je ne samo zavičajnih, nego i onih brakova kada je samo mlada rođena u mestu. Najređa su bila venčanja kada su oba supružnika došla sa strane (10,29 %) i takvih brakova je bilo tek posle decenije II svetskog rata. Zavičajnih brakova nije bilo u prve dve decenije, od 1880-1889. i u poslednje tri decenije ovog stoleća. Zavičajnih brakova nije bilo u prve dve decenije, od 1880-1889. i u poslednje tri decenije ovog stoleća. U nekoliko decenija nisu se venčavale mlade rođene u mestu sa mladoženjama koji to nisu bili.

Indeks homogamije u ovoj populaciji je – 0,8696, a prema decenijama ova vrednost je između 0 i 1-4. Populacija je panmiksična i otvorena, ali ne potpuno. Negativne vrednosti pokazuju da se češće sklapaju brakovi supružnika kada je jedan rođen u mestu, a drugi sa strane, nego što bi to bilo na osnovu slučajnosti.

Tabela 19 – Table 19

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Sasovićima i Žlijebima

Distribution of marriages according birthplace of married and de­cades in Sasovići and Žlijebi

U mestu Sasovići-Žlijebi (vidi tabelu 19) od 411 brakova je bilo najviše kada je samo mladoženja rođen u mestu (36,74 %). Zavičajnih venčanja je bilo 28,47 % i najmanje je bilo brakova kada su oba supružnika rođena izvan ovoga mesta (13,14 %). U periodu od 1950-1959. i poslednje dve decenije nije bilo venčavanja kako između mladenaca rodom iz mesta, tako i onih koji to nisu bili.

Indeks homogamije ima vrednost – 0,2417. Ta vrednost prema decenijama od 1950-1989. se nalazi između -1 i -4,5997, što ukazuje na endogamnost populacije toga doba. Vrednosti indeksa ostalih decenija pokazuje otvorenost populacije. Sve te vrednosti upućuju da je ova populacija otvorena i panmiksična i da se češće ukrštaju dva fenotipa, neto što bi to moglo biti na bazi slučajnosti.

Tabela 20 – Table 20

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama u Mokrinama

Distribution of marriages according birthplace of married and decades in Mokrine

Iz tabele 20 se vidi da je u Mokrinama od 510 brakova bio visok procenat zavičajnih (46,67 %) i izuzetno malo je bilo onih brakova kada je samo nevesta rođena u mestu (3,73 %). Kada je mladoženja rođen u mestu, a mlada to nije, takvih venčanja je bilo 33,72 %, dok je u kombinaciji kada su oba supružnika rođena van mesta bilo je 15,88 %. U više perioda nije bilo venčanja kada je mladoženja sa strane ili kada su to oba mladenca. Prema decenijama zavičajni brakovi su bili u stalnom opadanju (95,65 % – 4,35 %).

Indeks homogamije u ovoj populaciji iznosi 0,6229, što ukazuje na otvorenu i panmiksičnu populaciju. Vrednosti indeksa prema decenijama se nalaze između 0 i 1,6429, što pokazuje zatvorenost populacije u nekim periodima.

Tabela 21 – Table 21

Raspodela brakova prema mestu rođenja supružnika i decenijama na Luštici

Distributionof marriages according birthplace of married and decades in Luštica

Na poluostrvu Luštici (vidi tabelu 21) je bilo 800 zaključenih brakova. Više od polovine je bilo zavičajnih brakova (57,87 %) i mnogo manje kada je mladoženja tu rođen, a mlada je sa strane (21,13 %). Brakova u kojima je mladoženja sa strane, a mlada to nije, kao i u kojima nijedno od mladenaca nije rodom sa Luštice bilo je sa istim procentom (10,50 %). Samo u poslednjoj deceniji ovog stoleća nije bilo nijedno venčanje kako između zavičajnih supružnika, tako i onih kada je samo mlada rodom sa poluostrva. Broj zavičajnih brakova sa decenijama je stalno opadao bez nekih pravilnosti i te vrednosti se nalaze između 87,67 % i 9,52 %. Uočljivo je da su mladenci sa strane u poslednjoj deceniji imali 75 % venčanja.

Indeks homogamije za celu populaciju je 0,2688, što pokazuje da je populacija otvorena i panmiksična. Ovaj indeks je dostigao vrednost jedinice samo u periodu 1960-1969 (-1,0665). Najbliža vrednost indeksa homogamije je u periodu 1930-1939 (0,8116). Negativne vrednosti indeksa u četiri decenije pokazuju da je u ovom stoleću u to vreme bilo češće sklapanje brakova između supružnika kada je jedan rođen u mestu, a drugi to nije.

Rezultati ovog ispitivanja upoređeni sa rezultatima pomenutih autora iz Vojvodine pokazuju sličnosti u tome da se brojnost zavičajnih brakova sa decenijama smanjivala u korist brakova kada su oba mladenca rođena dalje od ispitivanog mesta. Ovo je naročito izraženo posle II svetskog rata, kao i da je sve više venčanja kada je samo jedan od supružnika rođen u mestu.

Uočavaju se razlike u vrednostima indeksa homogamije. U opštini Herceg-Novi populacije su najčešće otvorene i panmiksične, izuzev populacije u Ratiševini koja je zatvorena, dok su u vojvođanskim mestima u više slučajeva tipično panmiksične i potpuno otvorene populacije.

Zaključak

Na osnovu rezultata o strukturi populacije pri sklapanju brakova u ovom radu, smatramo da se mogu izvući sledeći zaključci.

1. U opštini Herceg-Novi u toku 140 godina od ukupnog broja (13737) najviše je sklopljeno brakova u gradu (34,02 %).

2. U celoj populaciji je najviše brakova kada nijedan od mladenaca nije rođen u ispitivanom mestu (36,24 %) i najmanje je kada je samo mlada zavičajna, a mladoženja to nije (13,54 %). Vrednost indeksa homogamije iznosi 0,2680 i ukazuje da je ova populacija otvorena i panmiksična.

3. U Herceg-Novom veoma je malo zavičajnih brakova (5,16 %) i najviše su se venčavali supružnici koji su došli iz drugih mesta (64,54 %). Indeks homogamije ima vrednosti 0,0633 i podaci prema decenijama ukazuju da je gradska populacija potpuno otvorena i tipično panmiksična.

4. Zavičajnih brakova je najviše u Ublima (73,66%), brakova kada je mladoženja rođen u mestu, a mlada to nije, najveći broj je bio u Ratiševini (67,23 %). U kombinaciji kada je mlada zavičajna, a mladoženja je sa strane najčešće su se venčavali u selu Sasovići-Žlijebi i najviše je sklopljeno brakova kada su oba supružnika došla sa strane u Herceg-Novom (64,54 ) i u Kumboru (41,62 %).

5. Tipičnu panmiksiju ima većina mesta u opštini i sve populacije su otvorene izuzev u Ratiševini, jer indeks homogamije ima vrednost- 1,2500.

Prilog 1

Raspodela brakova prema mestu rođenja mladenaca i indeks homogamije prema LEPAGE Y (1979)

Distribution of marriages according birthplace of married and index of homogamy to LEPAGE Y (1979)

Kombinacije brakova – Combinations of marriages

SS = Oba Supružnika rođena u mestu

The both married born in place

SM = Mladoženja rođen u mestu a mlada sa strane

The bridegroom born in plalce and the bride outside

MS = Mladoženja sa strane a mlada iz mesta

The bridegroom outside and the bride from place

MM = Oba supružnika sa strane

The both married born outside

Formula indeksa homogamije (I) – formula index of homogamy (I)

I = n = p

h = p

Faktori – Factores

n = SS

h = SS + MS

N = ukupan broj brakova – total

P = / SS i SM / h / SS + MS /

N

LITERATURA

1. BANOVIĆ B. (1981): Neke demografske karakteristike seoskog stanovništva južne Bačke, Zb. Mat. srp. za društv. nauke, sv. 71, str. 67-88, Novi Sad.

2. CEKUŠ G. i ČEKANJ K. (1993): Neke antropološke karakteristike brakova u severnoj Bačkoj, Glasnik ADJ, 29, str. 45-53, Beograd.

3. GAVRILOVIĆ Ž. (1993): Promena strukture populacije u Đurđevu u XIX veku, Glasnik ADJ, 29, str. 23-31, Beograd.

4. GAVRILOVIĆ Ž. (1993): Struktura populacije stano­vništva Đurđeva u toku XX stoleća, Glasnik ADJ, 29, str. 33-43, Beograd.

5. GAVRILOVIĆ Ž. (1994): Struktura populacije stano­vništva Šajkaške u drugoj polovini XIX veka, Zb. Mat. srp. za društv. nauke, 96, str. 229-246, Novi Sad.

6. GAVRILOVIĆ Ž. (1995): Promena strukture populacije u Cardinovcima u toku ovog stoleća, Zb. Mat. srp. za društv. nauke, 98, str. 125-138, Novi Sad.

7. GAVRILOVIĆ Ž. (1995): Promene strukture populacije stanovnika Kovilja u toku poslednjih 100 godina, Pril. iz istor. antrop., Posebno izdanje, sv. 12, str. 51-70, Beograd.

8. GAVRILOVIĆ Ž. (1995): Promene strukture populacije stanovništva u Vilovu u toku ovog stoleća, Zb. Mat. srp. za društv. nauke, 99, str. 111-125, Novi Sad.

9. GAVRILOVIĆ Ž. (1995): Promena strukture populacije stanovništva u Šajkašu tokom ovog stoleća, Glasnik ADJ, 31, str. 53-70, Beograd.

10. GAVRILOVIĆ Ž. (1996/7): Promene strukture populacije u Gudurici u ovom veku, Etnoant, pr. 11/12, str. 127-138, Beograd.

11. HALILOVIĆ E. i GAVRILOVIĆ Ž. (1991): Struktura populacije pri sklapanju brakova u Gosponjincima u razdoblju 1900-1979. godine, Sveske Mat. srp., 19, Novi Sad.

12. KUJOVIĆ S. (1982): Frekvencija brakova i godine supružnika pri sklapanju brakova između 1950-1979. godine u Srem. Karlovcima, Zb. Mat. srps. za društv. nauke, sv. 72, str. 103-112, Novi Sad.

13. LEPAGE Y. (1979): Molibitй prйnuptale et homogamie, Bull. soc. roy. Belge Anthrop. prйhist., 90, str. 135-139, Bruxelles.

Radoslavka M. Radojević
Summary

The author studied the structure of the population and from the collection of the data in the period 1850 to 1989. registered 13,737 marriages. The greatest percent was in the town (34,02%). The Lepage Y. method was used for distribution of marriages according to the birth place of the spouses and index of homogamy. In most of the cases marriages were between spouses who both were not born in the examined place (36,24% of the studied cases). The smallest number of marriages was with the bride from the place, and the bridegroom thag that was not (13,54%). The number of marriages where both spouses were born in the same place was 23,62 %. The marriages in which the bridegroom was born is a one place, and the bride was from another settlement appeared with the percentage of 26,60. In the largest number of marriages the married couples from the same place were recorded in the village Ubli. The largest percent of marriages where only the bride­groom was born in the examined place was recorded in the village Ratiševina. In the case when the bride was born in the place, and the bridegroom was from another settlement, the greatest number of marriages was in the settlement Sasovići-Žlijebi. The most frequent marriages with both spouses born outside were recorded in the town Herceg-Novi and village of Kumbor. The homogamy index of the population in commune Herceg-Novi equals 0,2680, which indicates open and panmixa type population. In all examined places was open population except in Ratiševina, since the index of homogamy amounts – 1,2500. This index is negative which means that linking of two phenotypes is more usual than it could be supposed on the basis of coincidence.

(Prevod autora)

// Zemlja / Povijest / Ljudi / Duhovnost / Umjetnost //
[ Promjena pisma | Pretraživanje | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]

© 2001-2003. "Projekat Rastko - Biblioteka srpske kulture na Internetu"; Tehnologije, izdavaštvo i agencija "Janus"; kao i nosioci pojedinačnih autorskih prava. Nijedan dio ovog sajta ne smije se umnožavati ili prenositi bez prethodne saglasnosti. Za zahtjeve kliknite ovdje.