MIJAILO I MARIJA MILIVOJEVIĆ

FOND ZA POMAGANJE SIROMAŠNIH SPISATELJA

Mira Sofronijević: Darivali su svome otečestvu, Beograd, 1995.

"Cilj Zadužbine je da služi za pomaganje siromašnih spisatelja, kako onih koji su pisali i radili pa pali u sirotinju, tako i onih koji pišu dobre knjige a zlopate se od sirotinje".

Iz Pravila o radu Zadužbine Mijaila i Marije Milivojević

O Mijailu i Mariji Milivojević teško je reći bilo šta izuzetno što bi ih izdvajalo od mnogobrojnih žitelja Srbije njihovog doba. Marija je na samom početku XIX veka rođena u selu Junkovcu koje je tada bilo u kragujevačkoj nahiji. Kakvo joj je bilo detinjstvo i prva mladost možemo samo da nagađamo ako znamo da njena prva saznanja padaju u vreme seče kneževa pred početak Prvog srpskog ustanka. Pripadala je ženskom svetu za koji u to doba u Srbiji nije bilo škola, pogotovo ako se zna da su i muška deca koja su učila "knjigu" u to vreme bila prava retkost.

Udala se, kao što se i moglo očekivati, jer je to bila jedina egzistencija koju je devojka mogla da stekne u ustaničkoj Srbiji, za Mijaila Milivojevića u Male Krčmare, u Lepenici. Dalji njen život je bio kao i život mnogih njenih "vrsnica". Jedina nesreća koja ju je stalno pratila bila je ta što sa mužem, s kojim je provela ceo svoj život, nije imala dece. U braku su bili oko četrdeset sedam godina.

Mariju možemo da smatramo za jednu od prvih humanitarnih radnica u nas. Za života svoga muža Mijaila, o čijim delatnostima nam nije ništa ostalo zapisano, pomagala je izdašno nevoljnicima i sirotinji. Kada je ostala udovica, gotovo sve svoje imanje, koje nije bilo zanemarljivo, izdašno je davala u dobrotvorne svrhe. Tako je manastiru Gračanica poklonila veliko zvono, Jarušičkoj crkvi, takođe, veliko zvono i skupoceni putir, školi sela Krčmara školsko zvono a svojim srodnicima pri udaji ženske dece obavezno je davala nešto novca.

U Beograd je došla pri kraju svoga života jer joj je tu živeo brat, prota Ilija Novaković. Tada je u Beograd donela i 450 dukata. Želja joj je bila da od tog novca osnuje zadužbinu koja će nositi ime njenog muža i njeno.

Za savet oko osnivanja zadužbine obratio se prota Novaković Milanu Đ. Milićeviću koji im posavetova da osnuju Fond za pomaganje ostarelih i osiromašenih srpskih spisatelja. Taj predlog je rado prihvaćen, ali Marija umire 12. januara 1866. godine a njena želja i novac ostadoše kao amanet kod njenog brata, prote Ilije Novakovića. Prota Novaković predaje 450 dukata Upravi fondova a Ministarstvo prosvete i crkvenih dela upućuje Srpskom učenom društvu Osnovno pismo koje glasi:

Srpskom učenom društvu

G. Ilija Novaković, beogradski prota, kao izvršilac testamenta pok. zeta svoga Mijaila Milivojevića i ovoga žene, a protine sestre, Marije, pismom svojim od 29. pr. meseca javio je Ministarstvu prosvete i crkvenih dela da sumu od 450 dukata, koja se nahodi u Upravi fondova, namenjuje kao fond za pomaganje siromašnim piscima. Fond taj ima da se zove: Zadužbina Mijaila i Marije Milivojevića i da stoji pod upravom Srpskog učenog društva.

G. Prota je ujedno doneo i predao ovamo kvitu Uprave fondova svrh primljene gornje sume od 450 dukata. Pismo ovo g. Novakovića u odostoverenom prepisu šaljem Srpskom učenom društvu da mi ono o tome predmetu javi svoje mišljenje.

Ministar prosvete i crkvenih dela
D. Matić

Br. 2591 i 2592
2 jula 1871 god. u Beogradu

Srpsko učeno društvo prihvatilo je dar te je osnovana zadužbina za čiji su rad doneta Pravila.

Zadužbinu Mijaila i Marije Milivojević sačinjavala je glavnica od 24.000 dinara u zlatu na priplodu kod Uprave fondova. Trećina godišnjeg prihoda unosila se u zadužbinsku glavnicu i time se ova stalno uvećavala dok su se druge dve trećine koristile za zadužbinske ciljeve.

Kome od književnika i kolika pomoć će se odobriti odlučivano je na početku svake godine, na sastanku celokupne Akademije uz učešće prote beogradskog ili najstarijeg sveštenika, ukoliko je mesto prote beogradskog upražnjeno u trenutku odlučivanja, jednog činovnika Ministarstva prosvete i jednog građanina Beograda koga odredi Akademija. Ovaj skup je donosio odluku sa onoliko članova koliko ih je bilo prisutno.

U arhivu SANU nalazimo dokumenat koji glasi:

SRPSKA KRALJEVSKA AKADEMIJA

8 oktobra 1929

Beograd

1. ZADUŽBINA: MIJAILA I MARIJE MILIVOJEVIĆ

2. OSNIVAČ: prota Ilija Novaković

3. DATUM I AKT OSNIVANJA: 29 juna 1871 god.

4. IMOVINA ZADUŽBINE:

a) U gotovu 49.595 dinara zlata po uložnoj knjižici Državne Hipotekarne Banke Part. 15/109 knj. 9/8 list 169/145 i 61,85 dinara srebra u kasi.

b) Ukupna imovina na dan 31 dec. 1928 godine 49.597 dinara zlata i 61,85 dinara srebra.

5. CILJ ZADUŽBINE: za pomaganje siromašnih i iznemoglih pisaca

6. GODIŠNJI PRIHOD: 1660 dinara

7. KAD JE OTPOČELA RAD: 1902 godine.

Sekretar

Srpske Kraljevske Akademije

A. Belić

Iz ove Zadužbine posredstvom Akademije izdata je pomoć sledećim piscima:

1902. godine Ljudevitu Vuličeviću 690 din.

1903. godine Ljudevitu Vuličeviću 400 din. i Milošu Milisavljeviću 400 din.

1904. godine Ljudevitu Vuličeviću 300 din. Lazaru Komaričiću 300 din. i Mati Radisavljeviću 200 din.

1905. godine Lazaru Komaričiću 500 din. i Mati Radosavljeviću 350 din.

1906. godine Lazaru Komaričiću 500 din. i Mati Radosavljeviću 350 din.

1907. godine Lazaru Komaričiću 500 din. i Petru Kočiću 380 din.

1908. godine Lazaru Komaričiću 440 din. i Petru Kočiću 440 din.

1909. godine Petru Kočiću 900 din.

1910. godine Ljudevitu Vuličeviću 400 din. i Stevanu Petrovu Beševiću 450 din.

1911. godine Ljudevitu Vuličeviću 450 din. i Stevanu Petrovu Beševiću 450 din.

1912. godine Ljudevitu Vuličeviću 450 din. i Stevanu Petrovu Beševiću 450 din.

1913. godine Vladislavu Petkoviću Disu 960 din.

1921. godine Dinku Šimunoviću 1.450 din.

1922. godine Lazaru Tomanoviću 1.400 din.

1923. godine Veljku Milićeviću 1.400 din.

1924. godine Nikoli Kašikoviću 1.500 din.

1925. godine Milici Janković 1.600 din.

1926. godine Tadiji Kostiću 1.500 din.

1927. godine Mileti Jakšiću 1.500 din.

1928. godine Danici Marković 1.800 din.

1929. godine Nikoli Đuriću 2.000 din.

1930. godine Mileti Jakšiću 1.700 din.

1931. godine Danici Marković 1.800 din.

1932. godine Dinku Šimunoviću 2.000 din.

1933. godine Milici Janković 2.000 din.

1934. godine Mileti Jakšiću 2.000 din.

1935. godine Milici Janković 2.000 din.

1936. godine Dragi Ilić 2.000 din.

1937. godine Dragi Ilić 2.000 din.

1938. godine Stevanu Beševiću 1.800 din.

1939. godine Vojislavu Iliću Mlađem 2.000 din.

1940. godine Vojislavu Iliću Mlađem 2.000 din.

1941. godine Stevanu Beševiću 1.700 din.

I tako je stvoren spisak književnika koje je pomagala njihova sugrađanka Marija Milivojević, rođena u vreme kada u Srbiji skoro da nije ni bilo pismenih ljudi a kamoli književnika. Ta pomoć je trajala sve dok je SANU mogla samostalno da raspolaže svojim fondovima.