Živko Mikić, Filozofski fakultet, Beograd

Prilog antropološkom upoznavanju neolita u Srbiji

Izvor: Glasnik Srpskog arheološkog društva, br 5, Beograd, 1989. / Str. 18-26

Literatura
Summary: A contribution to anthropological understanding of the neolithic in Serbia

U Jugoslaviji antropološka ispitivanja neolita su novijeg datuma, mada su npr. u Srbiji neolitski skeleti nalaženi prilikom arheoloških iskopavanja već početkom ovog veka. U celoj zemlji broj neolitskih nalazišta antropološkog materijala iznosi 28 sa ostacima oko 270 skeleta (zaključno sa 1988. godinom). – Ili detaljnije, na tlu Srbije je rekognosciranjem i iskopavanjem evidentirano oko 160 neolitskih nalazišta (prema katalogu: The Neolithic of Serbia, The University of Belgrade – Faculty of Philosophy, Belgrade 1988), 1988), od kojih je svega 18 dalo antropološke ostatke oko 200 individualnihskeleta pretežno starijih osoba ili dece unajranijem životnom dobu. Razlog ovakvoj situaciji, svakako bar jednim delom leži u činjenici, da do danas (osim eventualno Botoša i Gomolave) nije nađena nijedna druga neolitska nekropola. – Svi do sada otkriveni skeleti nađeni su u okviru neolitskih naselja i svakako da predstavljajusamo izbor određenih individua i njihovih sahrana. Međutim, zbog nepostojanja antropološke tradicije i škole u Jugoslaviji, prve obimnije antropološke studije o neolitskom stanovništvu vezane su za strane stručnjake. – Godine 1969. Janos Nemeskeri (Budimpešta) objavljuje studiju o stanovništvu Lepenskog Vira, a 1957. i 1971. godine Ilse Schwidetzky (Mainz) objavljuje studije o starčevačkim skeletima iz Vinče. Potom su usledili radovi Zsuzsane Kiss-Zoffmann (Budimpešta), Srboljuba Živanovića (Novi Sad), Živka Mikića (Beograd) i Slavice Radosavljević-Krunić (Beograd).

Kao što je već istaknuto, broj nalazišta u Srbiji sa kojih potiče neolitski antropološki materijal je znatno veći (videti arheološki pregled i u: Garašanin, M. 1956) od sadržaja koji će biti prikazan u ovom prilogu, jer skeleti sa starijih iskopavanja ili nisu podignuti sa nalazišta, ili, ako su podignuti – vremenom im se gubi svaki trag. Tako ostaje 18 nalazišta sa tla Srbije iz čijih protostarčevačkih, starčevačkih i vinčanskih slojeva potiču ostaci oko 200 skeletnih individua (videti kartu 1).

Lepenski Vir ima kulturnu stratigrafiju koja se deli na nekoliko slojeva. Kulturi Lepenskog Vira pripada stratum Proto-Lepenski Vir. Lepenski Vir I i II, a neolitskoj protostarčevačkoj i starčevačkoj kulturi odgovara stratum III/a, odnosno III/b. Sa Lepenskog Vira potiču skeletni ostaci oko 170 individua iz nekoliko praistorijskih epoha. Preliminarnu antropološku studiju je dao J. Nemeskeri (1969), u trenutku kada je bilo iskopano 85 grobnih celina. Zaključuje da od pomenutog broja 14 pripada deci u uzrastu inf. . I i II, 3 su u subadultom uzrastu, a 68 pripada individuama uzrelim godinama života. U smislu podele po polovima 32 su muška skeleta, 29 pripada ženama, uz 7 skeleta neutvrđenog pola zbog slabog stepena očuvanosti. Prema očuvanosti 29 skeleta je uključeno u celovitu antropološku analizu. Na osnovu njih J. Nemeskeri izdvaja dve bioantropološke kategorije. – U grupu A uključeni su najstariji antropološki nalazi (kao npr. skeleti broj 7/1, 7/11, 45/a, 45/đ i 69). U grupu V uključeni su nalazi iz protostarčevačkog i starčevačkog sloja. Konstatuje da grupa A odgovara Cro / Magnon tipu ljudi sa robustnom i gracilnom varijantom. Grupa V je u celini pripisana mediteranskom tipu ljudi takođe sa robustnom i gracilnom varijantom.

Potom sledi nekoliko antropoloških radova o Lepenskom Viru novijeg datuma. Zs. Kiss-Zoffmann (1984) je obratila pažnju na unutrašnju strukturu ove populacione grupe, a I. Schwidetzky i Ž. Mikić (1988) obrađuju proces gracilizacije u sklopu fenomena neolitizacije sa bioantropološkog aspekta. Zaključuju da je to autohtoni mikroevolucioni proces koji je mogao rezultirati promenom koštane građe. Kao tipični protostarčevački (iz sloja 111/a) izdvojeni suskeleti broj 18, 48, 73 i 83/a. Utvrđeno je da pripadaju robustnoj mediteranskoj varijanti, kao i činjenica da je gracilnost više izražena kod skeleta iz mlađeg, klasičnog starčevačkog sloja (111/6).

Ajmana se nalazi kod Male Vrbice uĐerdapu. Tokom višegodišnjih arheoloških iskopavanja otkrivena je grobnica sa 17 skeleta zatečenih u zgrčenom položaju. Pripadaju naselju ranog neolita koje se datuje u period oko 5500. godine stare ere i odgovaraju krugu direktnih naslednika kulture Lepenskog Vira. S. Radosavljević (1986) je utvrdila da od pomenutih 17 skeleta dečjem uzrastu odgovara 12, a odraslim osobama ukupno 5 – 3 muškarca i 2 žene. Prema svojim morfološkim karakteristikama lobanje ovih odraslih individua su tipološki vrlo heterogene. Tako npr. lobanja broj 11 je brahikrana, a ostale odgovaraju gracilnom dugoglavom mediteranskom tipu. Dominirajuniske visine tela. Žena iz groba broj 8/a je bila visoka 162 cm, žena iz groba broj 11 oko 163 cm, a muškarac iz groba broj 9 oko 170 cm, itd.

Divostin je selo pored Kragujevca, u kome je locirano i samo neolitsko nalazište. Sistematskim iskopavanjima u okviru naselja otkriven je .jedan skelet koji pripada protostarčevačkoj fazi. Obradila ga je Zs. Kiss-Zoffmann i okarakterisala kromanjonskim taksonom sa izvesnim mediteranskim odlikama (Zoffmann–Kiss, 1976).

Kamenjar se nalazi kod Niša, između sela Merošine i Rožine. Prilikom kopanja temelja jedne kuće naišlo se na ostatke starčevačke i vinčanske keramike, i ljudske kosti. Arheolog N. Đurić (Narodni muzej, Niš) je izdvojila jednu lobanju kojuje pregledao Ž. Mikić. Zbog izraženog robusticiteta smatra da najviše odgovara protostarčevačkoj fazi na ovom lokalitetu.

Rudnik Kosovski se nalazi na severoistočnom rubu Metohijske kotline, neposredno ispod južnih padina planine Mokre. Prilikom iskopavanja J. Glišića (Muzej Kosova, Priština 1984. godine; arheološki materijal nije publikovan) otkriveno je 5 pokojnika u zgrčenom položaju. Locirani su izvan kuća, ali u okviru naselja, na dnu jedne plitko ukopane jame. Nađeni arheološki materijal iz ove jame je homogen po svojoj kulturnoj i relativnohronološkoj pripadnosti. – Može se pouzdano datovati na prelaz iz faze Protostarčevo u fazu Starčevo I-a.

Antropološki materijal sa ovog nalazišta je pregledao Ž. Mikić (1989). Najbolje je očuvan skelet iz groba broj 1 (slika 1). Pripada gracilnom muškarcustarom preko 45 godina života. Telesna visina mu je iznosila oko 160 cm. Skelet broj 2 pripada subadultoj osobi ženskog pola (najviše do 19 godina). Skelet broj 3 takođe pripada zreloj ženi visokoj oko 154 cm. Pol skeleta iz groba broj 4 je takođe ženski, a životni vek joj je iznosio preko 30 godina. Skelet iz groba broj 5 je sasvim slabo očuvan, tako da polna pripadnost ne može da se utvrdi.

Lepenski vir III/b. Skeleti iz ovog sloja eponimnog nalazišta kulture Lepenskog Vira odgovaraju klasičnoj starčevačkoj fazi. Najbolje očuvani skeleti, kao npr. broj 8, 32/a i 88, pokazuju izrazitu gracilnost kako lobanje, tako i postkranijalnog skeleta. Zajednički antropološki imenitelj im je gracilni mediteranski tip (Mikić, 1981).

Padina je locirana kod ulaza u Gornju klisuruĐerdapa, nekoliko km uzvodno od Lepenskog Vira. U kulturnoj stratigrafiji ima 4 sloja, od kojih drugi pripada neolitu sa Starčevo-Cris keramikom. Međutim, antropološki nalazi iz ovog sloja sasvim su malobrojni za obimniju antropološku obradu. Nalaze iz starijeg sloja publikovao je S. Živanović (1975).

Velesnica se nalazi kod Kladova, takođe uĐerdapu. U naselju starčevačke kulture otkrivena su 3 groba, s tim što je grob broj 2 sadržavao ukupno 7 skeleta. U prvom grobunađen je skelet malog deteta, a u trećem ostaci odrasle žene. Drugi grob je sadržavao skeletne ostatke 1 odraslog muškarca, 4 odrasle žene i 2 deteta. S. Živanović (1986) zaključuje da „svi skeleti pripadaju paleolitskoj populaciji tipa Padina". Mada je ovaj skeletni materijal slabo očuvan, treba istaći pojedine antropološke mere. Tako npr. žena označena brojem 2/a već ima lobanjski indeks brahikranihvrednosti, žena broj 2/b je dolihokrana, žena 2/d je vrlo visok mezokran i u uzrastu maturus je bila visoka svega oko 150 cm, itd,

Zlatara se nalazi oko 50 km severozapadno od Beograda, u blizini Rume. Prema podacima koje je saopštio V. Leković (1985), unutar relativno velikog naselja starčevačke kulture nađena su 3 groba sa skeletima u zgrčenom položaju. Njihovu antropološku obradu je preuzeo Ž. Mikić (1989).

Zaključuje da skelet iz prvog groba pripada detetu starom oko 6 godina, skelet iz groba broj 2 muškarcustarom do 40 godina, a skelet iz groba broj 3 ženi čija starost u trenutku smrti nije prelazila više od 50 godina života (slika 2). Skeleti ovih odraslih osoba su relativno dobro očuvani, tako da je utvrđeno da je muškarac bio visok oko 165 cm sa lobanjom čiji cerebralni indeks leži na granici dolihokranije i mezokranije. Izračunata telesna visina žene iznosi 153 cm, a lobanjski indeks joj je već visoki brahikran. – Gracilnost koštane građe je najviše izražena u modelaciji postkranijalnih kostiju.

Starčevo se nalazi u blizini Pančeva, nedaleko od Beograda. Prilikom iskopavanja na ovom eponimnom lokalitetu kulture starijeg neolita 1932. godine, naišlo se na 3 skeleta u zgrčenom položaju. Kako navodi V. J. Fewkes (1935) dva skeleta su zatečena u sloju jama, dok treći potiče iz kulturnog sloja. Međutim, ovaj antropološki materijal nije sačuvan za antropološku obradu.

Tečić se nalazi kod Rekovca, u blizini Kragujevca. Tokom arheoloških iskopavanja 1965. godine otkrivena su 2 starčevačka skeleta u zgrčenom položaju (Galović, 1968). Nažalost, ni ovi skeleti nisu sačuvani za antropološku obradu.

Vinča se nalazi oko 15 km jugoistočno od Beograda, na samoj obali Dunava. Predstavlja eponimni lokalitet mlađeg neolita. Prvi ljudski skelet je otkriven 1911. godine na dubini 8,75 t, a na koji su se u ranijoj literaturi osvrnuli N. Županić (1919) i V. Lebzelter (1929). Kasnije iskopanih deset skeleta, koje je u starčevačkom sloju zemunica otkrio M. Vasić, obradila je antropološki I. Schwidetyky 1937. godine. Međutim, ovi antropološki nalazi su stradali prilikom bombardovanja Beograda u II svetskom ratu, tako da je 1956. godine usledila još jedna antropološka obrada I. Schwidetyky (1957, 1971/72). Prilikom te revizione obrade utvrđeno je da su sve lobanje jako oštećene, a njihovi ostaci su identifikovani zahvaljujući očuvanim prvobitnim oznakama.

Sve lobanje iz starčevačkog sloja u Vinči (nađene u tzv. Kammergrabu) svrstane su u mediteranski antropološki tip. Unutar ove grupe neolitskog stanovništva je konstatovana velika varijabilnost antropološkihpokazatelja, kako između robustnih i gracilnih formi, tako i između dolihokranije i brahikranije. – Ova serija zapravo predstavlja jedan kompleks praistorijskog stanovništva kod koga je proces gracilizacije relativno rano započet.

Obrež je selo u Sremu, u čijem delu „Baštine" na obali reke Save prilikom zaštitnih arheoloških iskopavanja 1958. godine, u nasipuizmeđu dveju starčevačkihjama, nađen je dečji skelet u zgrčenom položaju. Prema podacima B. Bruknera (1966) početak ovog naselja pripada fazi Starčevo IIb. Isti autor navodi i antropološke podatke koji se odnose na očuvane delove skeleta, ali bez utvrđene individualne starosti tog deteta.

Ušće Kameničkog potoka se nalazi na izlazu iz Novog Mihajlovca prema Negotinu. To je zapravo terasa na samoj obali Dunava, na kojoj su tokom arheološkihiskopavanja 1980. i 1981. godine nađena 2 skeleta u zgrčenom položaju. Kako navodi S. Stanković (1986), ovi skeleti su hronološki sinhroni i odgovaraju ranom starčevačkom horizontu.

Ove antropološke nalaze je pregledao Ž. Mikić (1989). Za prvi skelet konstatuje da pripada muškarcustarom do 40 godina života. Njegova lobanja ima vrednosti cerebralnog indeksa na granici mezo- i brahikranije, a telesna visina nije mogla da bude izračunata zbog fragmentovane očuvanosti postkranijalnih kostiju. Što se tiče antropotipologije, svrstan je u tipične gracilne mediterance.

Drugi skelet sa ovog nalazišta je bio toliko slabo očuvan, da nije mogao biti ni podignut za antropološku obradu.

Golokut–Vizić se nalazi u Sremu, na severnim padinama Fruške Gore. Prilikom nedavnih arheološkihiskopavanja, prema navodima J. Petrović (1986) otkriven je jedan starčevački zgrčenac. Zs. K. Zoffmann (1986/87) dalje konstatuje da je ovaj skelet jako fragmentovan i pruža minimum antropoloških mera. Po svojim morfometrijskim karakteristikama uklapa se u antropološki krug Starčevo-Cris kulture.

Donja Branjevina se nalazi pored Odžaka u Bačkoj. Antropološke nalaze iz starčevačkog sloja obradila je nedavno Zs. Kiss–Zoffmann (1982/ 1983). Zbog slabe i nekompletne očuvanosti samo zaključuje da se radi o jednoj fragmentovanoj lobanji odraslog muškarca, i jednog deteta, starog oko 7 godina.

Gomolava se nalazi pored sela Hrtkovaca, na samoj obali reke Save. Neolitski skeleti vinčanske kulture nađeni su na ovom lokalitetu u dva maha. – Godine 1973. otkrivena su 2 skeleta u zgrčenom položaju, a datovani su u fazu Vinča-Pločnik. Obradila ih je Zs. K. Zoffmann (1972/ 1973). Konstatuje da prvi skelet odgovara muškarcustarom između 30 i 40 godina, i svrstava ga u dolihokrani mediteranski antropološki tip Drugi skelet takođe pripada muškarcu čija se individualna starost kreće između 31 i 35 godina, a antropološka pripadnost odgovara kromanjonskom tipu.

U nastavku iskopavanja 1975–1977. godine otkriveno je još 25 skeleta datovanih u kasno razdoblje vinčanske kulture. I ove skelete Je obradila Zs. K. Zoffmann (1986/1987). Konstatuje da je 20 skeleta očuvano za antropološku obradu, od čega 12 pripada odraslim muškarcima, samo 1 skelet je ženskog pola, uz 7 dečjihskeleta pretežno najmlađeg uzrasta. Dalje je utvrđeno da ovi muški skeleti pripadaju mediteranskom (gracilna varijanta), nordijskom, kao i kromanjonskom tipu. Upoređeno pomoću Penrozove distance sa ostalim raspoloživim neolitskim stanovništvom šireg geografskog područja, pokazalo se da antropološka serija sa Gomolave pripada tzv. „srednjoevropskoj grupi", zajedno sa ostalim neolitskim antropološkim nalazima Karpatskog basena, Bečke i Češke kotline.

Mostonga IV – Moštanica je lokalitet u severnoj Bačkoj, ublizini Odžaka. Prema saopštenju Zs. K. Zoffmann (1982/83) konstatovan je jedan vinčanski grob čiji antropološkisadržaj čini jedan dečji skelet u uzrastu 13/15 godina.

Bogojevo – Bancelapas je arheološko nalazište locirano takođe u severnoj Bačkoj, u blizini obale Dunava. Zs. K. Zoffmann (1982/83) obrađuje jedan skelet koji se okvirno datuje u vinčansku kulturu. Konstatuje da se radi o skeletu odraslog muškarca, koji po svojoj morfologiji najviše odgovara gracilnom mediteranskom tipu.

* * *

Zajedničko za sve pomenute autore koji su se u novije vreme bavili antropološkom problematikom neolita, jeste činjenica da je prvenstveno obraćena pažnja na bioantropološke procese kao što su fenomen neolitizacije, proces gracilizacije i proces brahikranizacije.

Sumirano, neolitizacija sa bioantropološkog aspekta je rezultirala izmenjenom antropološkom slikom stanovništva u odnosu na mezolit, ali ne zbog velikih migracija, nego nasuprot – zbog određenih mikroevolutivnih promena. Konkretno, pokazalo se da izmenjeni socio-ekonomski uslovi, na prvom mestu prelazak sa proteinima bogate pečene ishrane (meso/ riba) na mineralima i vitaminima bogatu kuvanu ishranu(mleko/žitarice), je morao da ostavi traga i na konstituciju skeleta, tako da na širokom prostoru antropologija konstatuje dominaciju mediteranskog tipa ljudi sa raznim varijetetima (koji su mogli biti i geografski uslovljeni kao rezultat jednog vida adaptacije).

Prvi počeci procesa gracilizacije (olakšavanje koštane mase koja učestvuje ugrađi jednog skeleta), kao što se moglo videti iz prethodnog teksta, vezuju se za stariji neolit. – Redovno ga prati i nizak rast oba pola. U odnosu na pozno mezolitsko stanovništvo, koje odlikuje robustna građa i visok rast, do klasičnih starčevačkih skeleta gracilne građe i već niskog rasta, autor smatra da je trebalo da prođe 35/40 generacija, koje su iznele udarne efekte procesa gracilizacije. – U globalnom računu za to je potrebno vreme od oko jednog milenijuma.

Proces brahikranizacije označava promenu alometrijskih odnosa na lobanji čoveka. Konkretno, ljudska lobanja se vremenom skraćuje na račun povećanja širine i visine. Prema antropološkom materijalunađenom na tlu Jugoslavije, a i šire, videlo se da najstarije brahikrane lobanje potiču iz neolitskog perioda. U Srbiji to su nalazišta Lepenski Vir, Ajmana, Velesnica, Zlatara/Ruma, Vinča (slojevi protostarčevačke i starčevačke faze srednjobalkanskog neolita). Vremenom se broj ovakvih lobanja povećava, tako da u kasnijim periodima već imamo antropološke serije koje su u proseku brahikrane. Ovaj bioantropološki proces sa manjim prekidima traje od neolita do savremenog doba, jer je recentno stanovništvo Jugoslavije jedno od grupacija sa najizraženijim indeksom brahikranizacije uopšte (Mikić, 1981). – Arheološki aspekti problema neolita Balkana nedavno su široko diskutovani na simpozijumu Vinča i njen svet – Podunavlje između 6000. i 3000. godine stare ere, što će pokazati i odgovarajuća publikacija.

Literatura

Brukner, B. (1966): Rezultata zaštitnog iskopavanja lokaliteta Baštine kod sela Obreža, Rad Vojvođanskih muzeja, 9, Novi Sad.

Fewkes, V. J. et al. (1935); Excavation at Starčevo, Yugoslavia. Galović, P. (1968): Sahranjivanje u starčevačkoj kulturi, Starinar, XVIII, Beograd.

Garašanin, M. (1956): Sahranjivanje u balkansko-anadolskom kompleksu mlađeg neolita, Glasnik Zemaljskog muzeja, XI, Sarajevo.

Lebzelter, V. (1929): Rosse und Volk in Südosteuropa, Mitt. Anthrop. Gess. in Wien, Wien.

Mikić, Z. (198l): Die neolithische Bevölkerung vom Eisernen Tor (Djerdap), Homo XXXII/1, Göttingen – Zürich.

Mikić, 2. (198l): Stanje i problemi fizičke antropologije u Jugoslaviji, Posebna izdanja LIII/9 Centra za balkanološka ispitivanja ANU BiH, Sarajevo.

Mikić, Ž. (1989): Novi starčevački antropološki nalazi jugoslovenskog Podunavlja,

Godišnjak XXVII/25 Centra za balkanološka ispitivanja ANU BiH, Sarajevo. Nemeskeri, J. (1969): Stanovništvo Lepenskog Vira, u: Srejović, D.: Lepenski Vir,Srpska književna zadruga, Beograd

Petrović, J. (1986): Vizić/Golokut – neolitsko naselje, Arheološki pregled, 26, Ljubljana.

Radosavljević, C. (1986): Rezultati antropološke obrade skeleta sa lokaliteta Ajmana, Đerdapske sveske III, Beograd.

Sshwidetzky, I. (1957): Die Vinča-Schädel, Bericht 5. Tag. Dtsch. Gess. Anthrop., Freiburg.

Schwidetzky, I. (1971/72): Menschliche Skelettreste von Vinča, Glasnik Antropološkog društva Jugoslavije, 8–9, Beograd.

Schwidetzky, I.–Ž. Mikić (1988): Lepenski Vir und das Grazilisationsproblem in der Anthropologie, Godišnjak XXVI/24 Centra za balkanološka ispitivanja ANU BiH, Sarajevo. Stanković, C. (1986): Ušće Kameničkog potoka – lokalitet starčevačke kulturne grupe, Đerdapske sveske III, Beograd.

Živanović, S. (1975): A note on the anthropological characteristics of the Padina population, Zeitsch für Morph. Anthropologie, 66/2, Stuttgart.

Živanović, C. (1986): Ostaci ljudskih skeleta iz Velesnice, Đerdapske sveske III, Beograd.

Županić, N. (1919): Les premiers habitants des pays Jugoslaves, Rev. Anthropologie, 29, Paras.

Zoffmann, K. Zs.(1972/73): Aufarbeitung des in die Vinča-Kultur datierten anthropologischen Materials aus Gomolava–Hrtkovci, Rad Vojvođanskih muzeja 21–22, Novi Sad.

Zoffmann, K. Zs. (1976): Anthropologische Kenntnisse über die Bevölkerung der Körös–Starčevo–Cris-Kultur, Arheologiai Ertesitö 103/2, Budapest.

Zoffmann, K. Zs. (1982/83): Neolithische anthropologische Funde aus der Umgebung von Odžaci, Rad Vojvođanskih muzeja 28, Novi Sad. Zoffmann, K. Zs. (1984): Prehistorical skeletal remains from Lepenski Vir, Homo XXXIV – 3/4, Göttingen–Zürich.

Zoffmann, K. Zs. (1986/87): Antropološka obrada starčevačkog skeleta sa lokaliteta Golokut, Rad Vojvođanskih muzeja 30, Novi Sad.

Zoffmann, K. Zs. (1986/87): Das anthropologische Material des spätneolithischen Gräberfeldes von Hrtkovci – Gomolava, Rad Vojvođanskih muzeja 30, Novi Sad.

20. 12. 1988. UDK: 903(497.11)"634" : 572.08

Živko Mikić
A contribution to anthropological understanding of the neolithic in Serbia

Concluding in 1988, the anthropological materila was classified from 18 sites in Serbia: Lepenski Vir (skeletons from the III/a and III/b layers), Ajmana, Divostin, Kamenjar, Rudnik Kosovski, Padina (B), Velesnica, Zlatara/Ruma, Starcevo, Tecic.

Vinca (Starcevo skeletons), Obrez, the mouth of Kamenica stream, Golokut/Vizic, Donja Branjevina, Gomolava, Mostonga IV – Mostanica and Bogojevo – Bancelapas. There are skeletal remains of 200 Neolithic individuals of proto-Starcevo, Starcevo, and Vinca origin (see chart 1).

In summation, the neolithizatiion from the bioanthropological aspect resulted in a changed 'anthropological picture of the population in comparison to the mesolithic, but not because of the great migrations, but to the contrary – due to certain micro-evolutionary changes. Actually, the different socio-economic changes and most of all the switch from a proteinfilled baked cuisine (meat/fish) to a mineral and vitamin-filled cooked food (milk/cereals), had to have left a trace on the skeletal composition. In a large area, anthropology has found the domination of a mediterranean-type build of .a large variety (that can geographically be a result of a certain type of adaptation).